Башҡортостандың ете мөғжизәһе — башҡорт балы, ҡурай, “Урал батыр” эпосы, Шүлгәнташ мәмерйәһе, Янғантау, Красноусол минераль сығанаҡтары, Салауат Юлаев һәйкәле — тураһында барыбыҙ ҙа беләбеҙ, улар менән ғорурланабыҙ. Йыланлы фонтанын иһә тәбиғәтебеҙҙең һигеҙенсе мөғжизәһенә индерергә була. Ҡыйғы районының Йыланлы ауылы күптәргә таныш. Бында тәбиғәт мөғжизәһе – кешеләрҙе үҙенә тартып торған ғәжәйеп фонтан – бар. Ул ҡыйғыларҙың ғына яратып ял иткән урыны түгел, ҡунаҡтарҙы ла ошонда алып киләләр, таҙа, йомшаҡ, һалҡын һыу менән һыйлайҙар. Фонтан тау-таш араһынан ағып ятҡан гүзәл Әй йылғаһы буйында, ҡайын урмандары ышығында урынлашҡан. 2005 йылда уны күрергә Албаниянан, 2011 йылда Төркиәнән сәйәхәтселәр килгән. Тәбиғәт биҙәге уларҙы ихлас һоҡландырған. Телевидение ла ер ҡуйынынан атылып сыҡҡан һыу хаҡында бер нисә яҙма төшөрөп күрһәтте.
Йыланлы шишмәһе ауылдан биш саҡрым алыҫлыҡта, Әй йылғаһының Асҡанкүл тип йөрөтөлгән яҫы ерендә урынлашҡан. Тарихы тураһында Йыланлы ауыл Советы хакимиәте башлығы Зөлфиә Ямалтдинова бына ниҙәр һөйләне:
– 1978 йылда Силәбе өлкәһенең Межевой ҡасабаһы геологтары Йыланлы һәм Ҡөлмәт ауылдары ерҙәрендә алюмин мәғдәне ятҡылыҡтарын эҙләү эшен алып барҙы. Дүрт көпшәнең береһе 80 метр тәрәнлектә ағып ятҡан ер аҫты һыуына эләгә, һәм унан өҫкә көслө баҫым менән фонтан бәреп сыға. Тәбиғәт мөғжизәһен күрергә бөтөн ауыл халҡы йыйыла. Шунда барыһы ла: “Көпшәне ҡалдырһағыҙ, беҙгә шишмә булып ҡалыр ине”, – тип үтенә. Геологтар фонтанды йыланлыларға бүләк итергә була.
Бына шулай һибелмә төбәктең иҫтәлекле урынына, күптәрҙе үҙенә йәлеп иткән сихри көскә әйләнә.
– Шишмә янында төрлө мәҙәни саралар үткәрәбеҙ. Балаларҙың Яңы йыл байрамын да ошонда уҙғарыу күркәм йолаға әйләнде, – ти Йыланлы урта мәктәбе директоры Алһыу Ғиниәтуллина.– Йыланлы фонтанының бейеклеге – биш метр самаһы. Ямғырлы йылдарҙа ул тағы ла ҡеүәтлерәк һибелә башлай, бейеклеге ете-һигеҙ метрға етә.
Күптәрҙең фекеренсә, фонтандың иң матур сағы һыуыҡ осорға тура килә. Ҡыш, тирә-яҡҡа һибелгән һыу тамсылары һауала боҙ селтәренә әйләнеп, төрлө биҙәктәр барлыҡҡа килтерә. Һибелмә ҡайһы саҡта ҡош-ҡорт, йәнлек, аждаһа кеүек әкиәт һындары рәүешенә керә. Бер йылды сәскә тажына оҡшаған һүрәт хасил булды.
Һибелмә янында фотоға төшөү йолаға әйләнде. Бындай һоҡланғыс күренеш алдына баҫып, матур миҙгелде мәңгеләштерергә кем теләмәҫ?! Фонтандағы һыуҙы белгестәр лабораторияла тикшергән һәм уның физик, химик һәм микробиологик күрһәткестәр буйынса юғары сифатлы булыуын иҫбатлаған. Шулай булмайса, Йыланлы фонтаны бит йыл әйләнәһенә туҡтамай, һыуы ҡышын туңмай, быйыл хатта 36 градус һыуыҡта ла өҫкә быу болото күтәрелгән!
Фонтан янында булғандар, уның шифалы һыуын һауыттарға тултырып, үҙҙәре менән ала, ул бик оҙаҡ боҙолмайынса һаҡлана. Бына шундай үҙенсәлекле бүләктәр эшләй Тәбиғәт-Әсәбеҙ беҙгә!