— Әней, ауылдаштар һинең юбилейыңды үткәрергә йыйына икән. Минзада инәйҙе алып ҡайтығыҙ, тиҙәр...Өфөләге ҡыҙы Фәнүнәнең йортонда йәшәп ятҡан Минзада инәй был хәбәргә башта ҡолаҡ һалманы, ә кис йоҡлап китә алмай ыҙаланды. Уйынмы ни, уның 100 йәшлек юбилейын туйларға йыйыналар бит, рәхмәт төшкөрҙәре. Әйтеүе генә анһат, бер быуат ғүмер йәшәлгән! Ә тарих менән сағыштырһаң, һис тә күп түгел дә баһа.
“Тиңдәш-йәштәштәр ауылда ғына түгел, тирә-йүндә лә ҡалманы хәҙер, мин генә шулай, бер быуат ғүмер кисергән ҡарсыҡ, һаман көн күреп ятам бит әле”. Ул шулай төрлө буталсыҡ уйҙарға сумды.
“...Әле генә Саръяз йылғаһы буйында ялан аяҡ бәпкә көтөп йөрөгән үҫмер ҡыҙ инем. Ағайҙарыма иркәләнеп, тайҙай сабып, йылға буйын ҡыҙырҙым. Әй, үткән ғүмер...”
Үҙен хәтерләгәндән бирле уҡырға яратты ул. Тәүҙә ауылда ғәрәпсә, латинса белем алып, дүрт класты тамамланы. Эш тигәндән башҡа бер ниҙе күрергә лә, аңларға ла теләмәгән Мөхәмәҙғәли ағай ҡыҙының ҡайҙалыр ситкә китеп уҡып йөрөүен күҙ алдына ла килтермәне. Ҙур ғаилә башлығы балаларының туҡлығын, муллыҡта йәшәүен тәьмин итеү маҡсаты менән ал-ял белмәй эшләне лә эшләне. “Ҡыҙ балаға уҡыу ниңә кәрәк?” тип фараз иткәндер, моғайын. Ә Минзада артабан уҡырға бик теләне. Ете йыллыҡ мәктәп 20 саҡрымда ятҡан Йондоҙ ауылында ғына. Минзада, ололарға эйәреп, йәйәүләп ошо мәктәпкә килә. Имтихан тотҡандан һуң V класҡа алына. Тик аҙаҡ, атаһының “бай” кеше булыуы асыҡланғас, Минзаданы кире боралар. Уҡыуға ынтылыш ҡыҙҙы икенсе көҙгә Өфөгә алып килә. Груздевка пристаненән теплоходҡа эләгеп, аҡсаһы булмағанлыҡтан, эскәмйә аҫтында йәшенеп ятып, ҡалаға барып етә. Урыҫса һөйләшә белмәгән ҡыҙ Өфө урамдары буйлап йөрөп, мәктәп таба алмай, арып-талсығып ауылына әйләнеп ҡайта. Заманалар ауыр ине шул...
— Артабан уҡыуға өмөтөм өҙөлдө. Мин дә атай-әсәйем кеүек бар тормошомдо хеҙмәткә бәйләнем, — тип хәтерләй әбей. — 1935 йылда бергә уйнап үҫкән Хәнифкә һораттылар. Матур йәшәнек. Тупылдашып өс балам донъяға килде. “Матур пар һеҙ”, — тип һоҡлана торғайнылар. Уғаса ҡәһәрле һуғыш башланды. Өс ағайым, Хәнифем яуға китте. Көнө-төнө ауыр эш, аслыҡ, яланғаслыҡ... Етмәһә, һуғыш алдынан ғына һала башлаған йортобоҙ төҙөлөп бөтмәй ҡалды. Һыуыҡ, яғырға утын юҡ. Ике баламды — Рифем менән Зөлфиәмде һаҡлап ҡала алманым. Йолҡоп алды әжәл уларҙы минән. Оло ҡыҙым Әлфинә генә иҫән ҡалды. Ул да, ауыр сирләп, ишетмәҫ-һөйләшмәҫкә әйләнде. Ғүмерем буйы ошо юғалтыуҙарҙа үҙемде ғәйепләп, йөрәгем әрней. Ике ағайым һуғыштан әйләнеп ҡайтманы, ә береһе ауыр яраларҙан терелә алмай мәрхүм булды. Ә Хәнифем, һуғышҡа тиклем хәрәмде ауыҙына ла алмаған аҫыл ир, боҙолоп ҡайтты. Холҡо ла үҙгәргәйне шул...
Минзада инәй, күҙҙәренән ағып төшкән бөрсөк-бөрсөк йәштәрен һөрткөләп, һүҙен дауам итте:
— Хәниф һатыусы булып эшләй башлағас, һуғышта күргән ҡайғы-хәсрәттәрен араҡы менән баҫырға әүәҫләнде. Балалары барлығы иҫенә лә төшмәне буғай. Һуғыштан һуң тыуған балаҡайҙарым Флизәм, Рәүисем, Фәнүнәм минең ҡарамағымда ҡалды, ә Хәниф, аҡса туҙҙырыуҙа ғәйепләнеп, төрмәгә юлыҡты. Балаларым бер бурыстан да ҡурҡып тормай, көстәре етер-етмәҫтән үҙем менән бер рәттән эшкә егелеп үҫте. Ауыр йылдар уларҙы сыныҡтырҙы, шуғалыр ҙа бөгөн һәр ҡайһыһының донъяһы әйләнеп сыҡҡыһыҙ. Ауылда Флизәм менән Рәүисем бына тигән итеп донъя көтә. Фәнүнәм — Өфөлә, уның моңло тауышын үҙебеҙҙә генә түгел, тирә-яҡта ла яратып тыңлайҙар. Мин, әсә кеше, уларға һөйөнөп, ғорурланып йәшәйем. Ауылда, үҙебеҙҙең нигеҙҙә, балалар ҙур итеп йорт төҙөп ҡуйҙы. Миңә — айырым бер бүлмә. Йәй рәхәтләнеп шунда йәшәйем. Быйыл еләк шул тиклем күп булды — Әлфинәм менән ялан ҡыҙырып, биҙрә-биҙрә йыйып алып ҡайттыҡ. Ә ейән-ейәнсәрҙәремә, алтынҡайҙарыма, һоҡланып, һөйөнөп туймайым. 13 ейәнем, 25 бүләм, 6 бүләсәрем бар минең. Килһәләр: “Күҙеңде бөтөрөп, күп уҡыма инде, нәнәй, — тиҙәр. — Ҡул эштәреңде лә ташла, етер”. Китап, гәзит-журнал уҡымай нисек тораһың? Эшһеҙ ҙә ултырып булмай. Яратҡан һөнәрем — сигеп ҡыҙҙарыма, уларҙың әхирәттәренә бүләк яһау.
Илеш районының Ишҡар ауылында тыуып үҫеп, бөгөн күркәм юбилейын ҡаршылаған Минзада инәй Шәйҙуллинаның хыялдары яҡты, теләктәре матур. Беҙ уны тыуған көнө менән ҡотлап, бөтә уй-ниәттәренең тормошҡа ашыуын, бәхетле ғүмер кисереүен теләйбеҙ.