Ҡыш ҡапҡаһын ҡаҡҡан мәл. Бөтә бөжәктәр ҡышлау урындарына һыйынды, йоҡоға талды. Умартасылар тәжрибәһе шуны һөйләй: әгәр сейә ағасы япраҡ ҡоймаһа, беренсе яуған ҡар ятмай. Умарталарҙы баҙға индергәндә ошоно иҫтә тоторға кәрәк.
Умарталарҙы ҡышҡы һаҡлауға ҡорт баҙҙарына индергәс, көҙгө эштәр тамамлана. Башҡортостан шарттарында ул октябрҙең һуңғы — ноябрҙең тәүге ун көнлөгөнә тура килә. Тәжрибәле умартасылар, ғәҙәттә, быны тотороҡло һалҡындар башланғас, күлдәрҙәге һыу боҙ менән ҡапланғас эшләй. Тик башта баҙҙы асып елләтергә һәм һыуытырға кәрәк. Күстәрҙе баҙға индергәндә көн һалҡын торһа, ҡорттар тынысыраҡ була.
Шулай ҙа уларҙы күсергәндә умарталарҙың кейәләрен ваҡытлыса ябып тороу яҡшыраҡ. Юғиһә көслө ғаиләләрҙең тынысһыҙланыуы һәм шул сәбәпле күп кенә ҡорттарҙың кейәнән сығып һәләк булыуы ихтимал. Көслө күстәрҙе һәм ике ҡатлы йылытылған умарталағы ҡорттарҙы түбәнге, ә ҡалғандарын икенсе һәм өсөнсө кәштәләргә урынлаштыралар. Бер-ике көслө күсте (аҙыҡ тотоноуҙы ун көн һайын тикшереп тороу өсөн) үлсәүгә ҡуялар. Умарталарҙы урынлаштырып, ҡорттар тынысланғас, ишекте ябып, баҙҙы ҡараңғылаталар һәм кейәләрҙе асалар. Бөтә елләтеү торбаларын беренсе көндә асыҡ ҡалдырығыҙ. Икенсе көн ҡорттарҙың хәлен, баҙҙағы һауа торошон белеү бик мөһим. Көсһөҙ күстәр үтә һалҡындан, ә көслө күстәр үтә йылынан шаулауҙары ихтимал. Ҡоро һәм йылы баҙҙа умарталарҙың өҫкө һәм аҫҡы кейәләрен асыҡ ҡалдырып, йылытҡыс мендәрҙәрен бөтөнләй алып ҡуйырға ла мөмкин.
Ояларҙы йылытыу маҡсатында мендәрҙәрҙе үҙ урындарында ҡалдырырға ла була, тик был осраҡта киндер япманың бер мөйөшөн, умарталағы дымлы һауа алмашынып торһон өсөн, асыҡ ҡалдырырға кәрәк. Һалҡын баҙҙа ҡышлаған умарталарҙың өҫкө кейәһен — асыҡ, ә аҫҡыларын февраль айына тиклем ябыҡ ҡалдыралар.
Ҡыш бал ҡорттары сағыштырмаса тыныс була, уларҙа матдәләр алмашыныуы аҡрын бара, аҙыҡ аҙ тотонола. Быға ҡышлау урынында һауа температураһының ҡапыл үҙгәреүенә юл ҡуймау һәм кәрәкмәгәндә бал ҡорттарын борсомау менән генә өлгәшергә мөмкин. Умартасылар ҡорт баҙында һауа температураһын 2 — 4 градус тирәһендә, дымлылығын бер кимәлдә (80—85 процент) тота.
Шулай итеп, бал ҡорттары һәм умартасылар өсөн ҡышҡы осор башлана.
И. ШАФИҠОВТЫҢ
“Бал ҡортоноң наҙы бар” китабынан.
Быны белергә кәрәк
lУмартасы ҡорт баҙына тик ҡыҙыл фонарь менән генә инергә тейеш. Бал ҡорттары ҡыҙыл быяла аша төшкән ут яҡтыһын һиҙмәй һәм тынысһыҙланмай.
lУмартасы айырым күстәрҙең тауышын умартаға ҡолағын ҡуйып та тыңлай ала. Шулай ҙа уларҙың тауышын резина көпшә аша тыңлау бик уңайлы.
lҮлгән ҡорттарҙы алюмин сымдан яһалған тәртешкә ярҙамында умарта төбөнән тартып сығарыу уңайлы.
lБал ҡорто баҙына бер нисә термометр ҡуйыу уңайлы. Беренсеһе — максималь. Ул иң йылы ваҡытты, икенсеһе — минималь — иң һалҡын ваҡытты билдәләй. Өсөнсөһө умартасы баҙға ингән мәлдәге һауа температураһын күрһәтә. Умартасы бал ҡорто баҙының дымлылығын үлсәү өсөн психометр ҡуллана. Умарталыҡ журналына баҙҙың һауа температураһы, дымлылығы, күстәрҙең тауышы, үлсәүҙәге умарталарҙың ауырлығы, ҡайһы бер етешһеҙлектәр һәм уларҙы бөтөрөү тураһындағы яҙыуҙар теркәлә.