Хәҙер тарих ҡына булып ҡалһа ла, күптәр мәктәптә уҡыған йылдарында баҫыу-ялан буйҙарына ағас үҫентеләре ултыртыуҙа ҡатнашҡанын әле лә хәтерләйҙер. Билдәле, матурлыҡ өсөн генә ҡалҡып сыҡманы улар: был ағастар ярҙамында баҫыуҙан 20-30 процентҡа күберәк уңыш алырға мөмкин. Тик йәш үҫентеләрҙе ваҡытында тәрбиәләү генә шарт.
Стәрлетамаҡ районында ағас һыҙаттары булдырыу мәсьәләһе буйынса кәңәшмә үтте. Һүҙ ялан-баҫыу ситтәре буйлап ултыртылған ағас һыҙаттарының файҙаһы хаҡында барҙы.
— Бөтәбеҙ ҙә беләбеҙ: баҫыу ҡырҙарындағы ағас һыҙаттары игенде һыуыҡ елдән һаҡлай, дым тота, ҡышын яуған ҡарҙы ситкә осормай, — тип белдерҙе үҙ фекерен республиканың урман хужалығы министры урынбаҫары Риф Ғүмәров. — Бынан тыш, ағастарға ҡунған ҡоштар ҙа баҫыуҙағы күпме ҡорт-бөжәкте юҡ итә! Республиканың ялан-далалы райондарын ғына алғанда ла, ошолай әйтергә булыр ине, ә экологик роле тураһында һөйләп тә тораһы түгел. Тик бөгөн был ағастар ҡартайған һәм яңыртыуҙы талап итә.
Әйткәндәй, кәңәшмәлә урмансылар менән бер рәттән Башҡортостан Ауыл хужалығы министрлығы, хужалыҡ вәкилдәре лә ошо хаҡта үҙ фекерен белдерҙе. Баҡтиһәң, ҡайһы бер ағас һыҙаттары 50-60 йыл элек үк ултыртылған һәм күптән яңыртыу-таҙартыуға мохтаж. Хәйер, ниңә быны әйтеп торорға? Баҫыу буйҙарынан үткәндә, йыш ҡына сереп ауған ағастарға тап булабыҙ бит.
Ләкин бөгөн ағас ултыртыр алдынан уйларға-уйланырға тура килә. Ирекһеҙҙән, “Кәрәкме ул миңә?” тигән һорау тыуа, сөнки хәҙер күп ерҙәр пайсылар ҡулында. Ҡуртымға алыусы улар менән башлыса бер-ике йылға ғына килешеү төҙөй. Оҙайлы ваҡытҡа (49 йылға тиклем) төҙөгән осраҡта ла, ер хужаһы иртәгә үк килешеүҙән баш тартмаҫ тип кем әйтер? Шуға хужалыҡ йәки фермер аҡсаһын түгеп, күберәк уңыш алам тип, ағас ултыртырға атлығып торормо? Фекер алышыуҙа ошо сетерекле мәсьәлә лә иғтибарҙан ситтә ҡалманы. Әммә был йәһәттән дәүләт үҙ һүҙен күптән әйткән инде: фермер (крәҫтиән) хужалығы ағас ултыртҡан өсөн урмансыларға түләгән аҡсаһының 70 процентын субсидия аша кире ҡайтарыу хоҡуғына эйә, документтар ғына тултырып өлгөр.
Был күрһәтелгән хеҙмәт өсөн ул бартерлата йәки тауар менән дә түләй ала. Һарыҡ та иҫән, бүре лә туҡ, тигәндәй. Тик бер генә мәсьәлә күңелде ҡыра: бюрократик һаҙға сумған Рәсәйҙә йәшәйбеҙ бит, хужалыҡтың бөлөүе, урмансыларҙың алданыуы ла ихтимал. Шулай ҙа ағас һыҙаттарын яңыртыу өсөн республиканың Ауыл хужалығы министрлығына федераль бюджеттан 48 миллион һум аҡса төшкән икән, быға шөкөр ҡылмау яҙыҡ булыр ине.
Заман башҡа – заң башҡа, инде ҡул көсөн күптән ҡеүәтле техника алмаштырған. Сәскес таҡҡан “МТЗ-82” баҫыу сите буйлап китеп бара, артынан ултырып ҡалған йәш үҫентеләрҙе бер нисә кеше матурлай килә, төҙләп ултырта – кәңәшмәнең ғәмәли өлөшөн-дә нәҡ шундай күренешкә шаһит булдыҡ. Райондың Калинин исемендәге хужалыҡ баҫыуында Стәрлетамаҡ урмансылары ағас һыҙаттарын яңыртты. Яңыртты ла ул, артабан уларҙы кем ҡурсалар? Был һорау йәнә күптәрҙе борсой, шул уҡ ваҡытта Башҡортостан Хөкүмәте тәҡдим иткән программа буйынса, үҫентеләрҙе, хәлләнеп киткәнсе, килешеү нигеҙендә урмансылар хәстәрләргә тейеш.
…Эйе, урман һыҙаттары яҙмышына ҡағылышлы мәсьәләлә аңлашып эшләүгә ни етә?! Әлеге сара урмансылар менән ауыл хужалығы эшсәндәре араһындағы дуҫлыҡты нығытты һымаҡ. Нисек кенә булмаһын, ағас яҙмышын, ер яҙмышын хәстәрләп йәшәгән был кешеләргә төрлө кимәлдәге ярҙам да ҡамасауламаҫ ине.