Биҙәүестәр13.09.2014
Башҡорттар борондан биҙәү әйбер­ҙәренә ныҡ иғтибар иткән. Оло йәштәге ҡатындар һәм ҡыҙҙар сәсенә ҡара­лыҡ – осо суҡланған дүрт йәки биш ептән торған бау үргән. Өлкәндәрҙә ул ҡара, йәштәрҙеке төрлө төҫтә булған. Йыш ҡына ҡатын-ҡыҙ, бигерәк тә йәшерәк­тә­ре, сәсенә селтәрле йәки биҙәкле, төҫлө быя­ла ҡаштар һәм төрлө таштар ҡу­йылған сулпы таҡҡан. Ҡыҙҙарҙың махсус сәс биҙәүесе сәсмәү, елкәлек һәм арҡа­лыҡ булған. Сәсмәү бер нисә (4-тән алып 16-ға тиклем) төрлө төҫлө муйын­саҡ­тар, быяла йәки мәрйен теҙелгән ептәрҙән торған, улар бер-береһенә ҡа­йыш йәки ҡурғаш менән нығытылған. Өҫ­кө яҡтан оҙон булмаған епкә беркетелеп, толомға ны­ғытып ҡуйылған, ә аҫ яғы төҫлө ебәк йәки йөн суҡтар менән тамам­лан­ған.
Елкәлекте ҡыҙҙар толом өҫтөнән йөрөткән. Ул оҙонса, өҫкө яғы уралған ту­ҡыма киҫәге булған ҡалын эслекле, ус аяһы ҙурлығында, тотош мәрйен менән ҡапланған.
Иң йыш осраған биҙәнеү әйберҙә­ре­нән һырғаны (алҡа) атарға мөмкин. Һыр­ға үҙ-ара тоташтырылған ҙур көмөш тәң­кәләрҙән йәки сүкеп биҙәк төшөрөл­гән тимер тәңкәләрҙән тора.
Һаҡал менән селтәр башҡорт халҡын­да киң таралған, әммә төбәктәренә ҡа­рап, төрлөсә биҙәлгән. Уға ҡарап, баш­ҡорт­тарҙың йәшәгән төбәген, социаль хәлен билдәләп була. Әйтеүҙәренсә, ҡыҙ бала өсөн бәләкәй саҡта уҡ һаҡалға мәрйен, тәңкә һәм башҡа биҙәү әйбер­ҙәре тегелә башлай.
Селтәр тип аталған биҙәү әйбере һа­ҡал­дан формаһы менән айырыла. Һаҡал дүрт мөйөшлө була, ә селтәрҙең өҫ яғы тарыраҡ, ә аҫҡа табан киңәйеберәк китә.

С. Руденконың “Башҡорттар” китабынан.


Вернуться назад