Элек-электән интернаттарҙа ауыл ерендә йәшәгән күп балалы йәки аҙ тәьмин ителгән ғаиләләрҙән, ата-әсә наҙынан мәхрүм ҡалған балалар тәрбиәләнә ине. Хөкүмәтебеҙ алдында уларҙы кәрәкле кейем-һалым, йәшәү шарттары менән тәьмин итеү бурысы торҙо. Төпкөл ауылдан булған балаларҙы аҙна һайын алып барыу, кире килтереү өсөн тәғәйен автобус бүленде. Тап шулай күптәр юғары белемгә эйә булды, тормошта үҙ юлын тапты. Һуғыш йылдарында ла Өфәләге Ленин исемендәге интернат ябылманы, барлыҡ райондарҙан етем балаларҙы йыйып, һабаҡ бирҙе.
Заман башҡа, заң башҡа тигәндәй, тормош бер аҙ үҙгәреп, донъялар яҡшырғас, бындай белем усаҡтары яңыртылып, лицей, гимназия статусын алды. Төп бурыс – ауыл ерендә йәшәгән балаларға белем биреү – шул көйөнсә ҡалды. Бындай мәктәптәрҙән иң яҡшы уҡыусылар һайлап алынды, һәләтле балалар йыйылды. Һөҙөмтәләр ҙә ҡыуандырырлыҡ: йыл һайын гимназия-интернатты тамамлағандар республиканың ғына түгел, Мәскәү, Санкт-Петербург ҡалаларында, сит ил юғары уҡыу йорттарында белем алыу мөмкинлегенә эйә булды. Милли кадрҙар үҫтерелде.
Әммә ошондай күренеш кемгәлер оҡшаманы шикелле. Ваҡытында быны туҡтатыу, тамырына балта сабыу кәрәк тип уйлаусылар табылды. Шулай булмаһа, яңы уҡыу йылы алдынан ғына балалары интернатта уҡыған ауыл халҡын шаҡ ҡатырырлыҡ яңылыҡ уйлап табыр инеләрме?! Яңылыҡтың да ниндәйе бит: уҡытыу өсөн түләүҙең дүрт тапҡырға артыуы! Бөтә ил буйынса аҙыҡ-түлеккә хаҡ арттырмау өсөн махсус ҡарарҙар ҡабул иткәндә, етәкселәр белем алыуға хаҡтың күтәрелеүенә күҙ йома түгелме һуң?
Мәҫәлән, былтыр көньяҡ-көнсығыш райондарының берҙән-бер белем усағына әйләнгән Сибай гимназия-интернатында баланы уҡытыу ата-әсәгә айына 700 һумға төшһә, яңы йылдан 2 мең 800 һумыңды сығарып һалырға тура киләсәк. Аҙмы был, күпме? Ауыл кешеһе өсөн үтә ҡыйбат. Баланы кейендерергә, аҙна һайын ҡайтып йөрөүенә, юлына аҡса бирергә, дәреслектәр алырға һәм башҡа сығымдарға түләргә кәрәк. Ә ғаиләлә балалар күп булһа?
Мәғариф өлкәһендәге ҡулайлаштырыу һөҙөмтәһендә бөгөн ҡайһы бер ауылдарҙа мәктәптәр ябыла. Ҡасандыр гөрләп торған ике ҡатлы белем усаҡтары башланғыс йәки тулы булмаған мәктәптәргә әүерелде. Шунлыҡтан туғыҙынсы класты бөткән уҡыусыларҙың күбеһе күрше ҡалалағы йәки Өфөләге гимназия-интернаттарға барырға мәжбүр. Бөгөн ошо сәйәсәтте аңлаған “аҡыллы баштар” уларҙың артабан юғары белем алмауын көҫәп, хаҡтарҙы күтәрә түгелме һуң? Тарих тәгәрмәсе йәнә милләтебеҙгә хәүеф янап, кире әйләнә түгелме? Илебеҙҙә белем биреү түләүһеҙ булған ваҡытта, “бәйгелә аттар түгел, хаҡтар саба”.
Дөрөҫ, барыһына ла юғары белемгә эйә булыу ҙа кәрәкмәйҙер, бәлки. Туғыҙынсы кластан һуң уҡырға инерлек колледж, лицейҙар байтаҡ. Элек насар өлгәшкәндәрҙе ҡолаҡтарынан һөйрәп тигәндәй урта һөнәри белем биреү йорттарына ебәргәндәр, ауыл балалары ла шунда уҡыһын, тип әйтеүселәр табылыр. Эшсе һөнәренә ихтыяж ҙур, әммә киләсәктә юғары уҡыу йортона уҡырға инәм, Берҙәм дәүләт имтиханын яҡшы билдәләргә тапшырам тигән хыялдар менән гимназия-интернатҡа килгән баланың ни ғәйебе бар?
Иманым камил: күптәр артабан уҡыта алмау сәбәпле, балаларын унан кире алырға мәжбүр буласаҡ. Ә улар ҡайҙа барыр? Уҡыу йорттарында студенттарҙы ҡабул итеү тамамланды. Был осраҡта кем ғәйепле: аҡса юҡлыҡтан балаһын кире ҡайтарған ата-әсәме, әллә ошо ҡанундарҙы сығарып ултырған етәкселәрме?
Яңы уҡыу йылы башланыуға һанаулы ғына ваҡыт ҡалды, кемгәлер байрам, кемгәлер хайран көнө тыумаҫ тимә...