Оло йәшкә еткән кешеләрҙән: "Йәшлегегеҙгә кире ҡайтып, яңынан тормош һуҡмағынан атларға тура килһә, уны нисегерәк үтер инегеҙ?" — тип һораһаң, иманым камил, күптәр, башҡасараҡ йәшәр инем, тиер. Бик һирәктәр генә нәҡ үҙҙәренең ғүмер йылдарын ҡабатларға теләр, уңыш-уңышһыҙлыҡтарын, хәсрәт-михнәттәрен, ҡыуаныс-йыуаныстарын барлар.
Зифа апай менән Хәйҙәр ағай Төхвәтуллиндар һуңғылар рәтенә инә. Тормоштары замандаштарынан һис айырылмай: һәүетемсә генә, булғанына шөкөр итеп, тыныс ҡартлыҡ юлына баҫҡандар, кистәрен хәтер йомғағын һүтәләр — хәтирәләр ебе һуҙыла, көндөҙ йорт мәшәҡәттәренә сумыла.
Заманындағы осраҡлы ғына күрешеү ике йәш йөрәктең сәстәрен сәскә бәйләй. Хәйер, барыһын бәйнә-бәйнә һөйләп тороу кәрәкмәйҙер. Күп парҙар бит шулай таныша, ҡауыша. Беҙҙең геройҙар вәғәҙә бирешеп, һауанан йондоҙҙар сүпләп күп йөрөмәй — өйләнешәләр ҙә гөрләтеп донъя көтөп тә китәләр. Китап теле менән әйткәндә, тәү ҡараштан һөйөү усағын ҡабыҙалар. Икеһе лә ишле ғаиләнән булғас, тормош мәшәҡәттәрен татып үҫәләр. Шуға ла барыһын үҙаллы хәл итергә өйрәнәләр.
— Мин ун бер бала араһында икенсе булдым, һеңле-ҡустыларымды ҡараштым, буш ваҡытта уҡырға яраттым, — тип һөйләй Хәйҙәр ағай. — Бәләкәйҙән математика яҡын булды. Ауылда етенсе класты тамамлағас, Стәрлегә һигеҙенсегә барғайным. Бер аҙна ла уҡыманым, мәктәп директоры саҡырта. Инһәм, беҙҙең колхоз рәйесе, парткомы, хисапсыһы ултыра. Әйҙә, йыйын, ти рәйес, счетоводҡа уҡырға бараһың, кисә йыйылышта шундай ҡарар ҡабул ителде...
Элек бухгалтерҙарҙы "счетовод" тип йөрөткәндәр. Хәйҙәр курсты уңышлы тамамлай. Механизаторҙар, малсылар шатланып бөтә алмай — иҫәп-хисап теүәл, дөрөҫ бара. Етмәһә, "таяҡ"тан аҡса түләүгә күскән ваҡыт. Шуға ла халыҡ тырышып, көндө төнгә ялғап эшләй. Йәштәр ауылда ҡала, өйҙәр һала.
Армияға тиклем Хәйҙәр шулай хисапсы эшен башҡара. Һалдат итеге кейгәс инде, сос егетте 13 ай буйы эске эштәр ғәскәрҙәренең махсус подразделениеһында хеҙмәт итер өсөн уҡыталар, өйрәтәләр. Хәҙер әйтергә ярай инде, ул Бөтә Союз буйынса эҙләүгә иғлан ителгән енәйәтселәрҙе тотоуҙа ҡатнаша. Дүрт йыл хеҙмәт дәүерендә Төхвәтуллин шәхсән 32 енәйәтсене ҡулға алыуҙа ҡатнаша. Взвод командиры урынбаҫары була. Исемле сәғәт, 23 тапҡыр командованиеның рәхмәт ҡағыҙы менән бүләкләйҙәр, ҡыҫҡа ваҡытлы ял бирәләр. Подразделениеның комсомол ойошмаһы секретары, "Чекист" гәзите мөхәррире булғанын да өҫтәргә кәрәктер.
— Әгәр енәйәт ҡылынып, енәйәтсене урында тәүлек эсендә тотмаһалар, тотош Союз буйынса эҙләргә бирәләр ине. Беҙҙең подразделение Пермдә урынлашһа ла, төрлө ергә йөрөй торғайныҡ. 1954 йылда Өфөнөң нефть эшкәртеү заводы янды. Уның диверсия икәне асыҡланды. Шикле кешеләр ҡасҡан. Шуларҙың береһен шәхсән үҙем Татарстандың Агрес станцияһында тоттом. Ошонда ҡул йәрәхәте алдым...
Хеҙмәттән һуң тороп ҡалыуын һораһалар ҙа, ҡайтҡас, эске эштәр органдарына саҡырһалар ҙа, Хәйҙәр Рәшит улы бар яҙмышын ауылға бағышлай. Колхоздарҙы, райондарҙы эреләтеү, киренән бәләкәйләтеү һымаҡ үҙгәрештәрҙе үтә. Иң мөһиме — һөнәрен ташламай, камиллаштыра ғына.
1958 йылда МТС-тар бөтә. Бар техника колхоз-совхоздарға ҡайтарыла. "Счетовод" һөнәре лә бухгалтерға әйләнә. Яңыса эшләү талап ителә. Төхвәтуллин бер-бер артлы ситтән тороп училищела бухгалтерҙар курсын, һуңынан Йоматау ауыл хужалығы техникумын, Бөтә Союз иҡтисад институтын ҡыҙыл дипломға тамамлай. Фәнни эш менән дә шөғөлләнә. Мәҫәлән, 14 өлкәнең меңәр колхозы араһында тәү тапҡыр хужалыҡ иҫәбе менән эшләү буйынса хеҙмәт яҙа. Алымды үҙ хужалығында ғәмәлгә индерә. Йәш иҡтисадсының эшен күрәләр, республикала ғына түгел, илдең күп төбәктәрендә тәжрибә булараҡ өйрәнәләр. Мәскәүгә Бөтә Союз иҡтисадсыларының съезында доклад менән сығыш яһарға саҡыралар. Уйлаһаң, уйылып китерлек — ул заманда ябай ғына колхоздың баш бухгалтерын биш меңләп кеше, шул иҫәптән ил етәкселәре лә тыңлай! Бөгөн быларҙы күҙ алдына килтерһәң, ышаныуы ла ҡыйын...
Хәйҙәр Рәшит улы, шулай итеп, ете класс белемле хисапсынан алып райондың иң ҙур хужалығын тиҫтәләрсә йыл етәкләгән тәжрибәле рәйескә тиклем юл үтә. Ул — РСФСР-ҙың атҡаҙанған иҡтисадсыһы, Рәсәйҙең почетлы ветераны.
— Эш дәрәжәлә лә, вазифала ла түгел, — ти аҡһаҡал. — Иң мөһиме — яратҡан йәрем менән өс бала үҫтерҙек, биш ейән-ейәнсәребеҙ бар. Иҫән-һаубыҙ. Башҡаларға ла ошондай бәхет теләйем...
Ғүмер буйы балалар, ғаилә тип йәшәгән, ал-ял белмәйенсә тиҫтәнән ашыу ауыл халҡын хеҙмәтләндергән фельдшер Зифа апай ҙа ошо теләктә.
— Бар яҙмышымды кеше һаулығын һаҡлауға арнаным, шуға Хоҙай беҙгә лә сабырлыҡ, түҙемлек, ҡарт көнөбөҙҙә бәхет биргәндер. Кеше рәхмәтенән дә юғары баһа юҡ фельдшер өсөн, — ти ул.
Кеше өсөн ҡыуана белгәндәр генә ысын күңел тыныслығы табалыр был донъяла. Төхвәтуллиндар ошо йәһәттән күптәргә өлгө булып тора.