Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
Мәшәҡәтле, ваҡыт һәм оҫталыҡ талап иткән һөнәр ул. Шул уҡ ваҡытта тауары үтемле. Мирза Муллағолов үҙенең "Башҡорттарҙа урман кәсебе" ("Китап", Өфө, 2000) тигән хеҙмәтендә, быға ентекле туҡталып, түбәндәгесә яҙа: "Арба-кырандас яһау кәсебенән айырмалы, сана етештереү бөтә Башҡортостанда таралған. Барыһынан да күберәк был эш менән Стәрлетамаҡ һәм Бөрө өйәҙҙәре башҡорттары шөғөлләнә. Мәҫәлән, статистика мәғлүмәттәренә ҡарағанда, 1900 йылда Стәрлетамаҡ өйәҙендәге 58 башҡорт ауылының 40-ында халыҡтың төп эше сана яһау була".
Китапты файҙаланып, был һөнәрҙең нескәлектәренә ҡыҫҡаса туҡталып үтәйек.

Утын санаһы. Бер пар табандан, ике үрәсәнән, биш пар тояҡтан, шулай уҡ ҡорамалдарҙан тора. Сана табандарын күбеһенсә имән һәм йыла ағасынан эшләгәндәр. Имән — сана тояҡтары өсөн дә иң һәйбәт материал. Үрсәләрҙе дала башҡорттары ҡайындан, уҫаҡтан эшләһә, тау-урмандыҡылар һөйәндән яһаған. Ҡарамаларҙы таулы ерҙәрҙә — ҡараманан, муйылдан, дала яҡтарында ҡайын, талдан әҙерләгәндәр. Утын санаһының өлөштәре түбәндәгесә йыйылған: тәүҙә сана табандарына тишектәр яһала, һуңынан тояҡтар һуғып индерелә. Ә сана табандары бер-береһенә ҡарамалар ярҙамында беркетелә. Һәр ҡарама берәр пар тояҡты нығыта. Ҡарама өсөн билдәле бер йыуанлыҡтағы, оҙонлоҡтағы ағасты эшкәртеп, уның ике яҡ башына ла оя уйғандар. Материалдың бөгә торған ерҙәрен ҡайнар һыуҙа йәки утта бешекләгәндәр, унан һуң бер-береһенә ҡаршы торған тояҡтарҙы уратып алып, ҡараманы ике урындан да беркеткәндәр. Сана табанының тояҡтары үрсәләр ярҙамында тоташтырылған. Табандар һәм үрсәләр йәй йәки көҙөн, ә ҡарамалар сана эшләр алдынан әҙерләнгән.
Утын саналарының оҙонлоғо 2,5 – 4 метр булған. Ҙурлығына ҡарап, өстән алып биш парға тиклем тояҡтар ҡуйылған. Тәртәләр ҡайындан әҙерләнгән. Улар утын саналарында икенсе, ҡайһы ваҡыт беренсе тояҡтарға беркетелгән.
Терһәкле сана. Төҙөлөшө буйынса утын санаһына яҡын тора. Утын саналарының ҡабырғаларына ике терһәк ҡуйыла: уларҙың бер осо сана табандарының башына беркетелһә, икенсеһе кәкерсәк менән тоташтырып нығытыла. Үрәсәләр менән терһәктәр араһында барлыҡҡа килгән аралыҡ бауҙар менән сырмап ҡуйыла. Унда күгәмә ҡабығы, тыранса түшәлә.
Ҡайһы бер оҫталар һунарҙа файҙаланыр өсөн махсус ҡор санаһы эшләгән. Уларҙың 35–40 сантиметр бейеклегендәге 3–4 пар тояғы, өҫтәмә үрсәләре менән барлыҡҡа килгән кузовы булған. Был бейек сана менән тәрән ҡарҙа ла, тәпәшерәк ағас төптәре өҫтөнән дә йөрөй алғандар.
Башҡорттарҙың көнкүрешендә ҡунаҡҡа йөрөй торған махсус саналар һирәк булған. Ҡайһылары терһәкле саналарҙан әллә ни айырылмаған. Тик оҙон түгел, артҡы терәге генә бар. Бынан тыш, ҡала тибындағы саналарҙың алғы терәге һәм дилбегә тотоп барған кеше өсөн ултырғысы булған.
Башҡорт оҫталары ҡунаҡ саналарын (кашауай) һирәк эшләгән. Етеш тормошта йәшәгәндәр — башлыса старшиналар, муллалар — уларҙы баҙарҙа, йәрминкәлә һатып алған.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар

Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар 01.04.2019 // Йәмғиәт

Һуңғы ваҡытта ирекмәндәр хәрәкәте беҙҙең тормошобоҙҙа һиҙелерлек урын биләй....

Тотош уҡырға 4 097

Һыу инергә ваҡыт етте...

Һыу инергә ваҡыт етте... 01.04.2019 // Йәмғиәт

6 апрелдә Өфө ҡалаһындағы Үҙәк баҙар янындағы Һалдат күленә килһәгеҙ, үкенмәҫһегеҙ. Унда тәүлек...

Тотош уҡырға 3 451

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә 31.03.2019 // Йәмғиәт

– Мөхәббәт ҡайҙа юғала? – тип һораған атаһынан бәләкәй Бәхет. – Үлә. Кешеләр булғанды ҡәҙерләмәй,...

Тотош уҡырға 3 987

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..."

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Асыу, ярһыу кешенең бөтөн тәнен, күңелен ялмап алыусан. Шуға әҙәм балаһының бындай осраҡта...

Тотош уҡырға 3 895

Бер быуаттан йәнә тупланы Темәс

Бер быуаттан йәнә тупланы Темәс 31.03.2019 // Йәмғиәт

Тап бынан йөҙ элек булған кеүек үк, ҡунаҡтарҙы Темәс ерендә һыбайлылар флагтар тотоп ҡаршы алды....

Тотош уҡырға 2 651

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп 31.03.2019 // Йәмғиәт

Ирекмәндәр Сибайҙа өс айҙан ашыу инде “Йәшәү ризығы” тип аталған мәрхәмәтлек акцияһы үткәрә: ауыр...

Тотош уҡырға 3 242

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..."

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Имам-хатип мәсеткә вәғәз һөйләргә килһә, унда бер генә кеше – йәш көтөүсе – ултыра, ти....

Тотош уҡырға 3 462

135 мең граждан саҡырыла

135 мең граждан саҡырыла 31.03.2019 // Йәмғиәт

Рәсәй Президенты хәрби хеҙмәткә яҙғы саҡырылыш тураһында указға ҡул ҡуйҙы. Ул кисә, 30 мартта,...

Тотош уҡырға 2 964

Татарстан башҡорттары ҡоролтайға әҙерме?

Татарстан башҡорттары ҡоролтайға әҙерме? 30.03.2019 // Йәмғиәт

Бөгөн Ҡазанда Татарстан башҡорттары ҡоролтайы ултырышы булды....

Тотош уҡырға 2 437

Бабичтың кендек ҡаны тамған ер ул Ҡыйғаҙытамаҡ!

Бабичтың кендек ҡаны тамған ер ул Ҡыйғаҙытамаҡ! 30.03.2019 // Йәмғиәт

Башҡортостан автономияһының йылъяҙмасыһы, дәүләт эшмәкәре, шағир, музыкант, ойоштороусы Шәйехзада...

Тотош уҡырға 2 516

Төйәләҫтәр алыҫҡа йөрөмәҫ

Төйәләҫтәр алыҫҡа йөрөмәҫ 30.03.2019 // Йәмғиәт

Сибай ҡалаһының Төйәләҫ ҡасабаһында йыл аҙағында заман талаптарына яуап биргән фельдшер-акушерлыҡ...

Тотош уҡырға 2 339

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә 30.03.2019 // Йәмғиәт

2018 йылдың 1 сентябрендә “Башҡортостан тарихы шәхестәр күҙлеге аша: генеалогик аспект” тигән...

Тотош уҡырға 2 523