Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
Мәшәҡәтле, ваҡыт һәм оҫталыҡ талап иткән һөнәр ул. Шул уҡ ваҡытта тауары үтемле. Мирза Муллағолов үҙенең "Башҡорттарҙа урман кәсебе" ("Китап", Өфө, 2000) тигән хеҙмәтендә, быға ентекле туҡталып, түбәндәгесә яҙа: "Арба-кырандас яһау кәсебенән айырмалы, сана етештереү бөтә Башҡортостанда таралған. Барыһынан да күберәк был эш менән Стәрлетамаҡ һәм Бөрө өйәҙҙәре башҡорттары шөғөлләнә. Мәҫәлән, статистика мәғлүмәттәренә ҡарағанда, 1900 йылда Стәрлетамаҡ өйәҙендәге 58 башҡорт ауылының 40-ында халыҡтың төп эше сана яһау була".
Китапты файҙаланып, был һөнәрҙең нескәлектәренә ҡыҫҡаса туҡталып үтәйек.

Утын санаһы. Бер пар табандан, ике үрәсәнән, биш пар тояҡтан, шулай уҡ ҡорамалдарҙан тора. Сана табандарын күбеһенсә имән һәм йыла ағасынан эшләгәндәр. Имән — сана тояҡтары өсөн дә иң һәйбәт материал. Үрсәләрҙе дала башҡорттары ҡайындан, уҫаҡтан эшләһә, тау-урмандыҡылар һөйәндән яһаған. Ҡарамаларҙы таулы ерҙәрҙә — ҡараманан, муйылдан, дала яҡтарында ҡайын, талдан әҙерләгәндәр. Утын санаһының өлөштәре түбәндәгесә йыйылған: тәүҙә сана табандарына тишектәр яһала, һуңынан тояҡтар һуғып индерелә. Ә сана табандары бер-береһенә ҡарамалар ярҙамында беркетелә. Һәр ҡарама берәр пар тояҡты нығыта. Ҡарама өсөн билдәле бер йыуанлыҡтағы, оҙонлоҡтағы ағасты эшкәртеп, уның ике яҡ башына ла оя уйғандар. Материалдың бөгә торған ерҙәрен ҡайнар һыуҙа йәки утта бешекләгәндәр, унан һуң бер-береһенә ҡаршы торған тояҡтарҙы уратып алып, ҡараманы ике урындан да беркеткәндәр. Сана табанының тояҡтары үрсәләр ярҙамында тоташтырылған. Табандар һәм үрсәләр йәй йәки көҙөн, ә ҡарамалар сана эшләр алдынан әҙерләнгән.
Утын саналарының оҙонлоғо 2,5 – 4 метр булған. Ҙурлығына ҡарап, өстән алып биш парға тиклем тояҡтар ҡуйылған. Тәртәләр ҡайындан әҙерләнгән. Улар утын саналарында икенсе, ҡайһы ваҡыт беренсе тояҡтарға беркетелгән.
Терһәкле сана. Төҙөлөшө буйынса утын санаһына яҡын тора. Утын саналарының ҡабырғаларына ике терһәк ҡуйыла: уларҙың бер осо сана табандарының башына беркетелһә, икенсеһе кәкерсәк менән тоташтырып нығытыла. Үрәсәләр менән терһәктәр араһында барлыҡҡа килгән аралыҡ бауҙар менән сырмап ҡуйыла. Унда күгәмә ҡабығы, тыранса түшәлә.
Ҡайһы бер оҫталар һунарҙа файҙаланыр өсөн махсус ҡор санаһы эшләгән. Уларҙың 35–40 сантиметр бейеклегендәге 3–4 пар тояғы, өҫтәмә үрсәләре менән барлыҡҡа килгән кузовы булған. Был бейек сана менән тәрән ҡарҙа ла, тәпәшерәк ағас төптәре өҫтөнән дә йөрөй алғандар.
Башҡорттарҙың көнкүрешендә ҡунаҡҡа йөрөй торған махсус саналар һирәк булған. Ҡайһылары терһәкле саналарҙан әллә ни айырылмаған. Тик оҙон түгел, артҡы терәге генә бар. Бынан тыш, ҡала тибындағы саналарҙың алғы терәге һәм дилбегә тотоп барған кеше өсөн ултырғысы булған.
Башҡорт оҫталары ҡунаҡ саналарын (кашауай) һирәк эшләгән. Етеш тормошта йәшәгәндәр — башлыса старшиналар, муллалар — уларҙы баҙарҙа, йәрминкәлә һатып алған.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Әрмәнстанда яҡташыбыҙҙы ағыулы йылан саҡҡан

Әрмәнстанда яҡташыбыҙҙы ағыулы йылан саҡҡан 27.06.2025 // Йәмғиәт

Әрмәнстанда яҡташыбыҙ экскурсиянан һуң ауыр хәлдә реанимацияға оҙатылған. Турист әйтеүенсә, уны...

Тотош уҡырға 23

Бөгөндән Өфөлә түләүле парковкалар эшләй башланы

Бөгөндән Өфөлә түләүле парковкалар эшләй башланы 27.06.2025 // Йәмғиәт

Бөгөндән Өфөлә түләүле парковкалар эшләй башланы...

Тотош уҡырға 19

Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы һыу баҫыу ихтималлығы хаҡында иҫкәртте

Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы һыу баҫыу ихтималлығы хаҡында иҫкәртте 27.06.2025 // Йәмғиәт

Тау һәм бәләкәй йылғаларҙа һыу кимәленең күтәрелеүе көтөлә....

Тотош уҡырға 20

Өфөнөң Пугачев урамында хәрәкәт сикләнә

Өфөнөң Пугачев урамында хәрәкәт сикләнә 27.06.2025 // Йәмғиәт

Өфөнөң Пугачев урамында хәрәкәт сикләнә...

Тотош уҡырға 21

Марфа инәйгә – 100 йәш

Марфа инәйгә – 100 йәш 26.06.2025 // Йәмғиәт

Салауат ҡалаһынан Марфа Рябова 100 йәшен тултырҙы. Ҡала мэры Марат Заһиҙуллин социаль селтәрҙәге...

Тотош уҡырға 22

Башҡортостанда матур датала 245 никах теркәлгән

Башҡортостанда матур датала 245 никах теркәлгән 26.06.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда матур датала 245 никах теркәлгән...

Тотош уҡырға 28

Бөгөн республика урмандарында уртаса класлы янғын хәүефе фаразлана

Бөгөн республика урмандарында уртаса класлы янғын хәүефе фаразлана 26.06.2025 // Йәмғиәт

Бөгөн дәүләт урман фонды биләмәһендә икенсе-өсөнсө класлы янғын хәүефе фаразлана. 26 июнгә ут...

Тотош уҡырға 26

Республикала ямғырлы һауа торошо фаразлана
Республикала сығарылыш кисәләре көнө билдәле булды

Республикала сығарылыш кисәләре көнө билдәле булды 25.06.2025 // Йәмғиәт

Республикала сығарылыш кисәләре көнө билдәле булды...

Тотош уҡырға 25

Өфөлә Рәшит Шәкүр һәм табип Мәстүрә Саҡаева урамдары барлыҡҡа килде

Өфөлә Рәшит Шәкүр һәм табип Мәстүрә Саҡаева урамдары барлыҡҡа килде 25.06.2025 // Йәмғиәт

Өфөлә Рәшит Шәкүр һәм табип Мәстүрә Саҡаева урамдары барлыҡҡа килде...

Тотош уҡырға 24

Табип-фониатр Наил Ғабдуллин Өфөнөң почетлы граждандары исемлеген тулыландырҙы

Табип-фониатр Наил Ғабдуллин Өфөнөң почетлы граждандары исемлеген тулыландырҙы 25.06.2025 // Йәмғиәт

Табип-фониатр Наил Ғабдуллин Өфөнөң почетлы граждандары исемлеген тулыландырҙы...

Тотош уҡырға 37

Башҡортостанда Бүздәк − Саҡмағош-Дүртөйлө юлының 14 саҡрымы яңыртылды

Башҡортостанда Бүздәк − Саҡмағош-Дүртөйлө юлының 14 саҡрымы яңыртылды 25.06.2025 // Йәмғиәт

Быйыл 19 саҡрым оҙонлоҡтағы һигеҙ участканы ремонтлау планлаштырыла....

Тотош уҡырға 22