Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Септә һуғыу оҫтаһы
Септә һуғыу оҫтаһыКүптәр бөгөн септә һуғыуҙың ни икәнен дә белеп бөтмәйҙер. “Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге”ндә “септә — теткән һалабаш йүкәһенән һуғылған эре туҡыма (ҡаплау, ябыу, төрөү өсөн ҡулланыла)” тигән аңлатма бирелгән. Минең атайым оҙаҡ йылдар совхозда ат ҡараны, шунлыҡтан был әйберҙәр миңә бала саҡтан таныш. Һәр ваҡыт кәртәлә имән ағасы еҫенә ат тире һеңгән септә иң түрҙә урын алыр ине. Уны ыжғыр буранлы ҡышҡы айҙа ла, йәйге селләлә лә ҡулланыр ине атайым. “Септә генә атты һаҡлап ҡалды” тигән һүҙен йыш ишетергә насип булды. Уны тирләгән атҡа ябалар. Һыуыҡта ла ул йылыта, һалҡын алдырыуҙан һаҡлай.


Шуғалыр ҙа был шөғөлдө үҙ иткәндәр хаҡында ауылдарға командировкаларға барғанда һорашыу ғәҙәтемә инеп китте. Септә һуҡҡандарҙы, ат сбруйын, сана-арба эшләгәндәрҙе табыу, улар хаҡында халыҡҡа еткереү ниндәйҙер кимәлдә атайымдың рухы алдында баш эйеү, уның яратҡан һөнәрен хөрмәтләү кеүек тойола. Нисек кенә булмаһын, был һөнәрҙәр халҡыбыҙҙың аңына һәм ҡанына һеңгән. Ниһайәт, септә һуғыу оҫтаһын таптым, улай ғына түгел, уның менән яҡындан танышыу бәхете лә тейҙе.
Баймаҡ районының Ҡолсора ауылында йәшәгән Урал Фәйзуллин — халҡыбыҙҙың онотола барған шөғөлдәрен үҙ иткән оҫталарҙың береһе. Ул — төбәктә септә һуғыу менән шөғөлләнгән берҙән-бер кеше. Был һөнәргә туғаны Ғилметдин Сәлиховтан өйрәнеп ҡалған.
— Ауылда ат тотҡас, септәһеҙ булмай, — ти әңгәмәсем. — Ҡайҙа нисектер, әммә беҙҙең ауылда йылҡы малы әле булһа бөтә хужалыҡ эштәрен башҡара. Утынын да килтерәбеҙ, бесәнгә лә йөрөйбөҙ.
Геройымдың һүҙҙәрен ҡеүәтләп, шуны әйтергә була: ысынлап та, ауылда бер нисә санаға егелгән атта үҙ йомошон йомошлап йөрөгән кешеләрҙе осратырға тура килде. Кемдер һыуға бара, икенселәре бесән ташый, бәғзеләре башҡа эштәрен теүәлләй. Ауыл тормошоноң һулышы, йәшәйеше, булмышы бар ысынбарлығында сағылғандай тойолдо.
Септә һуғыу оҫтаһыСептә һуғыу еңел түгел. Беренсенән, был эшкә өлгөргән һалабаш таҫмалары кәрәк. Ә уны эшләү өсөн һалабаш баты­рыуҙан башлана шөғөл. Урал Хәжиәхмәт улы әйтеүенсә, бының өсөн ул Бөрйән районының Байғаҙы ауылына бара. Әйткәндәй, үҙе ошо ауыл кейәүе.
Йүкә сәскә атҡан ваҡытта ҡабығын һыҙырып алып, һыуға батыралар. Өҫкә ҡалҡмаһын өсөн уның өҫтөнә ауыр нәмә йәки таш һалына. Һәр кемдең үҙ урыны була. Шунда ул бер-ике ай тирәһе ята. Аҙаҡ әҙер һалабашты алып һыҙыралар, кемдер уны мунсала йыуғыс итеп ҡуллана, хужабикәләр һауыт-һаба йыуғанда ла файҙалана.
Ә бына септә һуғыусылар уны үҙ мәнфәғәтендә тотона, һалабаш таҫмала­рынан септә яһай. Септә һуғыу өсөн тәүҙә таҡта әҙерләнә. Уны арҡау тип йөрөтәләр. Йылҡы малының кәүҙәһенә ҡарап, ул 1,5-1,3 метр тирәһе була. Һалабаш таҫмалары ике яҡлап урынлаштырыла, һәр таҫма туҡмаҡҡа беркетелә. Туҡмаҡ имән ағасынан яһала, ул һалабашты тартып тороу өсөн ҡулланыла. Артабан эш ошо рәүешле эҙмә-эҙлекле дауам ителә.
Септәне атҡа ябыу өсөн алғы һәм артҡы өлөшө яһала. Алғы яғы йылҡының башынан уратып бәйләнә, арт яғы уның ҡойроғо аша алына, шуға күрә ул ҡыҫҡараҡ булырға тейеш. Септәнең алғы өлөшө – муйынса, артҡы яғы ҡойроҡса тип йөрөтөлә. Һалабаш таралып китмәһен өсөн уртаһына бау, йәғни айыл ҡуйылып барыла. Былай иткәндә, ул тиҙ таралып китмәй. Шулай уҡ аттың биленән бәйләп ҡуйылған бау айырса тип атала. Малдың кәүҙәһенә ҡарап септәнең үлсәме төрлөсә булырға мөмкин. Ябылған септәне өс урындан, йәғни муйынса, ҡойроҡса һәм айырса тип аталған ерҙән, бәйләп ҡуялар.
Урал Фәйзуллин әйтеүенсә, тырышлыҡ һалғанда, уны тиҙ арала эшләргә мөмкин. Оҫта үҙе һуҡҡан септәне ағаһына эшләп биргән, атты еккелә файҙаланғандар өсөн ул бик уңайлы, ти. Ысынлап та, тәү ҡарашҡа ябай күренгән эштең үҙ нескәлектәре етерлек. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: халҡыбыҙҙың боронғо шөғөлдәренең бөгөн дә ауылдарҙа һаҡланып ҡалыуы иғтибарға һәм хуплауға лайыҡ. Иң мөһиме — уға тоғро ҡалыусылар барында, һалабаш һалыусылар ҙа, септә һуғыусылар ҙа буласаҡ, халҡыбыҙҙың милли кәсептәре һаҡланасаҡ.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Шәйехзада Бабич исемендәге премияға ғаризалар ҡабул итеү ваҡыты оҙайтылды
Благоварҙа 99 йәшлек Бөйөк Ватан һуғышы ветераны донъя ҡуйған

Благоварҙа 99 йәшлек Бөйөк Ватан һуғышы ветераны донъя ҡуйған 12.08.2025 // Йәмғиәт

Благоварҙа 99 йәшлек Бөйөк Ватан һуғышы ветераны донъя ҡуйған...

Тотош уҡырға 9

Башҡортостанда йәшәүселәр хәрби иҫәп тураһында белдереү ҡағыҙы ала башланы. Был нимәне аңлата?

Башҡортостанда йәшәүселәр хәрби иҫәп тураһында белдереү ҡағыҙы ала башланы. Был нимәне аңлата? 12.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда йәшәүселәр хәрби иҫәп тураһында белдереү ҡағыҙы ала башланы. Был нимәне аңлата?...

Тотош уҡырға 15

Стәрлебаштан тыл эшсәне 100 йәшлек юбилейын билдәләне

Стәрлебаштан тыл эшсәне 100 йәшлек юбилейын билдәләне 12.08.2025 // Йәмғиәт

Стәрлебаштан тыл эшсәне 100 йәшлек юбилейын билдәләне...

Тотош уҡырға 12

Республикала ямғырлы һауа торошо һаҡлана

Республикала ямғырлы һауа торошо һаҡлана 12.08.2025 // Йәмғиәт

Алдағы өс көндә Башҡортостанда ямғырлы һәм йылы һауа торошо һаҡлана, тип хәбәр итте республика...

Тотош уҡырға 10

Башҡортостанда ямғырлы һауа торошо һаҡлана

Башҡортостанда ямғырлы һауа торошо һаҡлана 12.08.2025 // Йәмғиәт

Алдағы өс көндә Башҡортостанда ямғырлы һәм йылы һауа торошо һаҡлана, тип хәбәр итте республика...

Тотош уҡырға 12

«Сәләмәтлек поездары» табиптарының ҡайһы райондарға барыуы билдәле булды

«Сәләмәтлек поездары» табиптарының ҡайһы райондарға барыуы билдәле булды 11.08.2025 // Йәмғиәт

«Сәләмәтлек поездары» табиптарының ҡайһы райондарға барыуы билдәле булды...

Тотош уҡырға 19

Башҡортостан Башлығы ҡыҫҡа ваҡытлы отпускыға сыҡты

Башҡортостан Башлығы ҡыҫҡа ваҡытлы отпускыға сыҡты 11.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостан Башлығы ҡыҫҡа ваҡытлы отпускыға сыҡты...

Тотош уҡырға 17

Бүздәктә 250 килограмлыҡ бәлеш бешергәндәр

Бүздәктә 250 килограмлыҡ бәлеш бешергәндәр 11.08.2025 // Йәмғиәт

Бүздәк районында «Бәлешфест-2025» фестивале уҙҙы. Республика Башлығы һәм хөкүмәте ярҙамында бойомға...

Тотош уҡырға 11

Бүздәктә 250 килограмлыҡ бәлеш бешерҙеләр

Бүздәктә 250 килограмлыҡ бәлеш бешерҙеләр 11.08.2025 // Йәмғиәт

Бүздәк районында «Бәлешфест-2025» фестивале уҙҙы. Республика Башлығы һәм хөкүмәте ярҙамында бойомға...

Тотош уҡырға 19

Башҡортостанда ишле ғаиләләргә балаларҙы уҡытыуҙы компенсациялау шарттары киңәйтелде

Башҡортостанда ишле ғаиләләргә балаларҙы уҡытыуҙы компенсациялау шарттары киңәйтелде 11.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда ишле ғаиләләргә балаларҙы уҡытыуҙы компенсациялау шарттары киңәйтелде...

Тотош уҡырға 20

Башҡортостанда хәүефле тәбиғәт күренештәре хаҡында иҫкәртәләр

Башҡортостанда хәүефле тәбиғәт күренештәре хаҡында иҫкәртәләр 08.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда хәүефле тәбиғәт күренештәре хаҡында иҫкәртәләр...

Тотош уҡырға 38