Рәсәйҙәр, шулай уҡ Башҡортостан халҡы ла, пенсия йәшенең киләсәктә артасағын белә. Ошо әллә ни хуплау тапмаған мәсьәләне киң мәғлүмәт сараларында тикшереү барышында халыҡ пенсияға тиклем тағы ла бер нисә йыл эшләргә тура киләсәк тигән фекергә әкренләп күнгәндәй булды. Тик күпме эшләргә һуң? Әлегә һорау яуапһыҙ ҡала, фараздар, тәҡдимдәр генә бар. Нигеҙ итеп Европа тәжрибәһе алына. Билдәле булыуынса, Көнбайыш илдәрендә ирҙәр ҙә, ҡатын-ҡыҙҙар ҙа хаҡлы ялға, беҙҙең менән сағыштырғанда, байтаҡҡа һуңыраҡ сыға.
Пенсия системаһы реформатор­ҙары илебеҙҙә халыҡтың 30 проценты хаҡлы ялға сыҡҡас та эшләүен дауам итә тигән дәлилгә һылтана. Тимәк, уларҙың эшләргә көсө лә, теләге лә бар. Бындай тәжрибәне бөтә ерҙә таратырға тәҡдим ителә. Әммә эшләүсе пенсионерҙарҙың ниндәй категорияларға һәм һөнәрҙәргә ҡарауы, уларҙың хаҡлы ялға сыҡмауының сәбәбе, хәл-шарттары тураһында бер ниндәй ҙә мәғлүмәт юҡ. Ә бит мәғлүмәттәр ярайһы уҡ ҡыҙыҡлы!
Эшләп йөрөгән пенсионерҙарҙың күбеһе – ялға ваҡытынан алда сыҡҡан кешеләр: хәрбиҙәр, көс структуралары хеҙмәткәрҙәре, төньяҡта, зарарлы шарттарҙа эшләгәндәр. Уларҙың бер өлөшө төп һөнәре буйынса тейешенсә эшләп пенсияға сыҡҡан һәм әле, ҡағиҙә булараҡ, башҡа өлкәлә хеҙмәт итә. 45, 50, хатта 60 йәштә ниндәй пенсионер булһын, ти? Хәҙер был йәш­тәгеләр үҙҙәрен көслө, дәртле, эшкә һәләтле итеп тоя. Насар булма­ған пенсия тәьминәте лә социаль оптимизм өҫтәй, һайлау мөмкинлеге лә бар: ял итергәме, әллә кинәнес алып эшләргәме?! Быларҙың барыһы ла льготалы категорияға ҡарай.
Эшләгән пенсионерҙарҙың ҙур өлөшөн юғары уҡыу йорттары һәм колледж, мәктәп уҡытыусылары, медицина һәм башҡа бюджет хеҙмәт­кәрҙәре тәшкил итә. Ҡайһы берҙәрен алмаштырырлыҡ кеше юҡ, коллективта ла уларҙың мөмкин тиклем оҙағыраҡ эшләүе яҡлылар. Пенсия йәшенә етеп, һөнәре буйынса эшен дауам иткән таныштарым араһында төрлө профессия вәкилдәре: табиптар, уҡытыусылар, ғилми хеҙмәт­кәрҙәр, инженерҙар, журналистар, көс структуралары хеҙмәткәрҙәре, бухгалтерҙар, технологтар... Ғаилә­нең кесе ағзалары менән бергә бизнес алып барған эшҡыуарҙар ҙа бар. Ундайҙар ихтирамға һәм маҡтауға лайыҡ, әлбиттә.
Әммә шуны оноторға ярамай: уларҙың барыһы ла хеҙмәт пенсияһы ала һәм теләгән саҡта эштән китергә хоҡуҡлы. Шул уҡ ваҡытта берәүһе лә ас ҡалмаясаҡ. Әгәр пенсия йәшен 63–65-кә тиклем арттырһалар, кеше физик мөмкинлегенә, һаулығы торошона ҡарамаҫтан, эшләргә тейеш. Ниндәйҙер сәбәп менән эш урынын юғалтһа, пенсияға сығыр алдынан яңыһын табыуы бик ҡыйынға төшәсәк. Әйткәндәй, бындай күренеш бөгөн үк күҙәтелә. Тимәк, бик бәләкәй пособиеға йәки яҡындарыңдың ярҙамына ғына иҫәп тоторға ҡала.
Тағы ла бер аспектҡа ҡағылып китәйек: ниңә пенсионерҙар ниндәй ҙә булһа эш табырға тырыша? Оҙайлы стажға ҡарамаҫтан, күптәрҙең пенсияһы бик бәләкәй. Шул уҡ ваҡытта кешегә фатир өсөн түләргә, аҙыҡ-түлек, дарыу, башҡа кәрәк-яраҡ һатып алырға кәрәк. Өлкәндәр йыш ҡына ауыр хәлдә ҡалған балаларына, ейәндәренә ярҙам итә. Бөтә нәмәгә лә аҡса кәрәк. Шуға күрә пенсионерҙарыбыҙ транспортта кондуктор, учреждениеларҙа гардеробсы, ҡарауылсы, репетитор, бала ҡараусы, йыйыштырыусы булып эшләргә мәжбүр. 65 – 70 йәштә яҡшы тормошта йәшәгәнлектән көн һайын эшкә йөрөмәйҙәр инде, өҫтәүенә аҙ ғына хеҙмәт хаҡына. Әлбиттә, өйҙә ултырырға яратмаған, үҙҙәрен файҙалы һәм кәрәкле тип тойорға күнеккән өлкәндәр ҙә бар.
Сал сәсле ололар үҙҙәренә оҡша­ған шөғөлгә ваҡыт тапһа, ейәндәренә күберәк иғтибар бирһә, тиҫтерҙәре менән аралашһа, шифаханаларҙа дауаланһа, Европалағы әбей-бабайҙар кеүек сәйәхәт ҡылһа, бигерәк тә яҡшы булыр ине. Әммә, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, күптәрҙең бындай мөмкинлеге юҡ.
Шуныһы ҡыуаныслы: 60 йәше тулған кешеләргә пенсия реформа­һындағы яңылыҡтар ҡағылмаясаҡ. Ә буласаҡ пенсионерҙар алдан борсол­маһындар: пенсия йәшен ҡапыл түгел, ә әкренләп арттырырға вәғәҙә итәләр. Сабырлыҡ һәм оптимизм кәрәк.