Очерк

Рәмил Мостафин, мотоциклына атланып, “Искра” хужалығы ауылдарының береһендәге һөтсөлөк фермаһына ашыҡты. “Ә ниңә заманса еңел машинала түгел?” — тиерһегеҙ. Уның, колхоз рәйесенең, иртә таңдан бында йөрөп ятҡанын һиҙмәһендәр өсөн. Хужалыҡ милкен урлау, әләф-тәләф итеү кеүек алама ғәҙәттәрҙән биҙҙереү өсөн бына шундай юлға бара Рәмил Ғиниәт улы.

Бына әле лә уғрылыҡ өҫтөндә тотолған бер нисә кеше менән етди һөйләшеү булды. Намыҫ­тарына килерҙәрме-юҡмы – уны­һын Аллаһ Тәғәлә генә белә. Шулай ҙа башҡалары уйланмай ҡалмаҫ, һабаҡ булыр. Ауыл хужа­лығы кооперативының, йәғни элек­кесә әйткәндә, колхоздың кү­мәк кеше тырышлығы, уларҙың намыҫлы хеҙмәте, дөйөм милекселек тойғоһо ерлегендә йәшәүен күптәр аңламай шул. Етмеш йыл­лыҡ Совет власы беҙҙең халыҡты әҙерҙе көтөп, әҙерҙе талап итеп йәшәү, барҙың ҡәҙерен белмәү һымаҡ кире холоҡ-ғәҙәттәргә өйрәтте. Кеше тигәнең рәхәткә лә, йүнһеҙлеккә лә тиҙ күнегә икән ул. Ә бына намыҫлы булып, ең һыҙ­ғанып хеҙмәт итеү өсөн үҙ өҫтөңдә күп эшләргә, унан да бигерәк ереңде, ауылыңды, кешеләрҙе, туған хужалығыңды ысын күңел­дән ярата белергә кәрәк. Шәхес­тәге ана шул матур, күркәм һы­ҙат­тарҙы ата-әсәләрҙең дә күпселеге, уҡытыусылар ҙа йәш быуында тәрбиәләй, балаларҙың рухи донъяһына һала-һеңдерә белмәй шул. Әллә теләмәйҙәрме? Уныһы ла барҙыр. Мәктәп та­мам­лаған балаларын, дүрт яғың ҡиб­ла тип, тиҙерәк ҡалаға сығарып ебәреү яғын ғына ҡарайҙар.
Мостафин ферма мөдире, бригадир менән бергәләп хужалыҡты тағы бер тапҡыр ныҡлап ҡарап-тикшереп сыҡты, һауын, ғөмүмән, эш барышы хаҡында ентекле һорашты. Һөт урлап тотолған бер нисә һауынсының хеҙмәт хаҡын киҫергә ҡушты. Әгәр шундай хәл ҡабатлана ҡалһа, эштәренән ҡолаҡ ҡағасаҡтарын иҫкәртергә лә онотманы. Был турала бик ҡаты итеп, нәфрәтләнеп әйтте ул.
Ҡайтырға сығыуына иртәнге ел офоҡ артынан ҡара болоттарҙы ҡыуалап килтереп еткерҙе. Берсә ваҡ, берсә эре күҙле ямғыр һибәләй башланы. Каскаһына тамсылар тыпылдап, өҫ-башы яйлап ҡына сылана башлауына ҡарамаҫтан, әлеге ямғырға ҡыуа­нып бөтә алманы хужалыҡ рәйе­се. Ураҡты тамамлап, ерҙе туңға һөргән механизаторҙар менән бергә киләһе йыл уңышына нигеҙ һалыша бит был көҙгө ямғыр. Уның һәр тамсыһы алтынға бәрәбәр. Шулай булмай, был яҡтың тәбиғәте бигерәк ҡырыҫ, уғата ла үҙенсәлекле шул. Ырымбур яғынан иҫкән ҡыуан елдәр “Искра” хужалығы ерҙәрен урап үтмәй ҡалмай. Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм бында 300–350 мил­лиметрҙан артмай. Ҡыш миҙ­ге­ленең башында ҡар ҙа аҙ яуа. Бына шундай еңел булмаған тәбиғәт шарттарында арыу-талыу белмәй хужалыҡҡа етәкселек итергә тура килә Рәмил Ғиниәт улына.
Болоттоң яҫтыҡтайынан да, бейәләйҙәйенән дә ергә тамған һәр тамсыға маңлай тире тамсыларын да ҡушырға тура килә. Ула­ры иһә икеләтә алтынға торошло. Бәндә илай, Аллаһы Тәғә­лә бирә, тиһәләр ҙә, тәбиғәттән мәрхә­мәтлек көтөп ултыр­майҙар бында. Агрономия фәне­нең ҡаҙаныш­та­рына таянып, үҫем­лекселекте уңыш­лы үҫтереү­ҙең яңынан-яңы юлдарын эҙ­ләйҙәр. Ул йәһәттән хужалыҡтың баш агрономы Өлфәт Исхаҡов – Рәмил Ғиниәт улының төп таянысы. Бындай ҡырыҫ тәбиғәт шарттарында улар арыш игеүҙе хуп күрә: бойҙайға ҡарағанда ыша­ныслыраҡ, һәр саҡ кәрәкле культура, уны отошло һатып булмаһа, һис юғы мал-тыуарға фураж итеп файҙа­ла­нырға мөмкин.
Арыш орлоғон бураҙнаға күм­дерҙең дә эш бөттө тигән һүҙ түгел әле, ул уңышлы ҡышлаһын өсөн яҡшылап ҡарарға, минераль ашлама индерергә кәрәк. Ҡар аҙ яуған йылдарҙа туңғанын ҡайта­нан сәсергә лә тура килә.
Арышы, бойҙайы уңһа ла, уң­маһа ла, шулай уҡ хаҡ төшөүгә ҡарамаҫтан, Рәмил Мостафин иген культуралары майҙанын бер ҙә кәметмәй, йыл да шул күләмдә ҡалдыра. Ни өсөн тигәндә, хужа­лыҡ биләмәһе ауылдарында йәшә­гән халыҡҡа иген, фураж итеп бирергә лә кәрәк бит. Үҫтерелгән уңыштың бер өлөшө орлоҡҡа, йәмәғәт малына фуражға китәсәк.
Хужалыҡтың һәр өлкәһендәге көнүҙәк мәсьәләләрҙе төптән уй­лап, ҡат-ҡат үлсәп хәл итергә тура килә уға. Тартҡан атҡа йөктө күп тейәйҙәр, тигәндәй, ҡайһы саҡ уй­ламаған-көтмәгәндә иңенә күптәр күтәрә алмаҫлыҡ бурыстарҙы ла йөкмәтеп ҡуялар. Элекке “Мораптал” совхозының әлеге Яҡуп, Абдул, Ҡарай ауылдары менән шулай булды.
Үҙгәртеп ҡороу тигән ғәләмәт башланғанға ҡәҙәр “Мораптал” совхозы райондағы иң алдынғы хужалыҡтарҙың береһе ине. Айырыуса тоҡомсолоҡ алға киткәйне. Баҙар мөнәсәбәттәре тыуҙырған социаль-иҡтисади ауырлыҡтарҙы күтәрә алмайынса, үткән быуат­тың һуңғы тиҫтә йылында ул артҡа тәгәрәне. Ҡасандан бирле инде эшселәренең хеҙмәт хаҡы алғаны юҡ. Шунлыҡтан күбеһе күңел төшөнкөлөгөнә бирелде, күмәк хужалыҡҡа ҡул һелтәп ҡа­раны, көндәре шәхси хужалыҡ­тарына тороп ҡалды, сөнки йәшәү сығанағы булараҡ башҡа таяныр нәмәләре юҡ. “Мораптал”дарҙың ут күршеһе “Искра” ауыл хужа­лы­ғы кооперативы, киреһенсә, ҡар­шылыҡтарҙы еңеп сығып, яңыса хужалыҡ итеү шарттарында уңыш­лы эшләй алыуын иҫбат­ланы.
Райондың ауыл хужалығы ида­ралығы бер ваҡыт артта ҡал­ған хужалыҡтарҙы үҙгәртеп ҡороу, улар­ҙы көрсөктән сығарыу про­г­раммаһын эшләп, шуны ғәмәл­ләш­тереү бурысын ҡуйҙы. “Мо­раптал” совхозына ингән баяғы Яҡуп, Абдул, Ҡарай ауылдары, был уңайҙан файҙаланып, “Искра”ға ҡушылырға ҡарар итте. Район етәкселәре ҡатнаш­лығын­да был ауылдар халҡының йыйылыштары булып үтте. Ә Рәмил Ғиниәт улы, көҙгө баҫыу эштәре менән мауығып йөрөп, хатта ул турала белмәй ҙә ҡалды. Шулай итеп, элекке ут күршеләр хәҙер килеп үҙ кешеләргә әйләнде.
Ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә Яҡуп, Абдул ауылдарындағы хужалыҡ объекттарын аяҡҡа баҫтырыуҙа, эш хаҡын түләүҙә, хеҙмәтте ойош­тороуҙа байтаҡ тир түгергә тура килде Рәмил Мостафин менән уның ҡул аҫтында эшләгән хужа­лыҡ белгестәренә. Иң беренсе сиратта һөтсөлөк фермалары тәртипкә килтерелде, һыйырҙар­ҙы һауыу автоматлаштырылды. Фермалар янында йылдар буйы тупланған, тауҙай өйөлгән тиреҫ баҫыуҙарға сығарылды, улар көҙ­ҙән туңға һөрөп ҡалдырылды. Заманында гөрләп торған “Мо­рап­тал” совхозының аҙаҡ бөл­гөнлөккә төшөп, был ауылдарға ҡалдырған бурысын, елкә сейләндерә-сейләндерә, байтаҡ­ҡа кәм эш хаҡы алып, өс йыл буйы түләргә тура килде “искра”ларға. Аҙаҡ элекке “Көйөргәҙе” совхо­зының Яҙлау ауылын да “Искра”ға ҡуштылар. Уларҙы ипкә килтереп алыу шулай уҡ хужалыҡтың финанс-иҡтисади хәл-торошона көсөргәнешлек килтерҙе. Был ауырлыҡтар алдында Мостафин бөгөлөп төшмәне, Яҙлауҙы социаль-иҡтисади яҡтан тергеҙеүҙе лә үҙ иңенә алды.
Ысын ир-уҙаман ауыр саҡта боҙға түгел, ә халҡына таяна. Биләмәләре ҙурайғандан-ҙурая барған хужалыҡты үҫтерәм тип, кредитын алды, уны ваҡытында түләне, Хөкүмәт биргән субсидияны ла урынлы, һөҙөмтәле файҙаланды.
Рәмил Ғиниәт улы хужалыҡ баҫыуҙарында йыл һайын сәсте, урҙы, туңға һөрҙө. Малсылыҡты ла уңышлы үҫтерҙе. Төрлө ваҡыт­тарҙы күрергә тура килде уға. Иген культураларының әле бере­һенең хаҡы төшә, киләһе йылға – икенсеһенең. Хөкүмәт уның һы­маҡ крәҫтиәнде һаман һанға һуҡмаһа ла, үҙенең яҡташтарына кәрәк икәнлеген бик яҡшы аңлай Рәмил Ғиниәт улы. Хужалыҡ бригадаларында әллә күпме кеше йәшәй. Уларҙың хужалыҡтарында мал-тыуары, ҡош-ҡорто бар. Бары­һына ла бойҙайы, фуражы, һаламы, бесәне кәрәк. Халыҡ та Мостафиндың ике тиҫтә йыл эсендә, хужалыҡ рәйесе булараҡ, халҡым тип маңлай тирен түк­кәнен, уның тынғыһыҙлығын, бынан да бигерәк һәләтле етәксе булыуын яҡшы аңлай, юғары баһалай. Отчет-һайлау йыйылыштарында хужалыҡ рәйесенең кандидатураһы күпселек тауыш менән үтә. Бында бер ниндәй ҙә авторитарлыҡ, ҡыҫым, ҡурҡытыу юҡ. Бары тик рәйестең халҡы алдындағы ысын абруйы ғына бар.