Хаждың тарихы бик боронғо дәүер­ҙәргә барып тоташа. Әҙәм менән Һауа ожмахтан ҡыуылып, икеһе ике ергә тө­шөрөлә: атабыҙ – Цейлон утрауына, ә анабыҙ – хәҙерге Джидда ҡалаһы урынына.
Хажи-хажиәләр самолетта тап ошо ҡалаға килә. Унан автобус менән Мәк­кәгә тиклем йөҙ саҡрым ара үтергә кәрәк. Әҙәм менән Һауа ике йөҙ йылдан һуң ғына Ғәрәфә тауы янындағы Мөз­дәлифә (“тоташыу” тип тәржемә ителә) тигән ерҙә осраша. Хаж ҡылыусылар нәҡ ошо урында һынау үтә лә инде. Улар көноҙоно Ғәрәфә тауында тора, төнөн иһә Мөздәлифәлә йоҡлайҙар. Күҙ алдына килтерегеҙ: ап-аҡтан кейенгән бер нисә миллион кеше тотош тауҙы ҡаплап баҫып тора... Ошо күренеш хаж ҡылғандарға ифрат көслө тәьҫир итә. Бында барыһы ла тигеҙ: байы ла, фәҡире лә, батшаһы ла, көтөүсеһе лә...
Әҙәм менән Һауа бергә йәшәй баш­лағас, атабыҙ Аллаһ Тәғәләнән ғәфү үтенә, ожмахтағы кеүек ғибәҙәтхана би­реүен һорай. Раббыбыҙ уның теләген ҡабул ҡыла: Мәккәләге хәҙерге Ҡәғбә (Ҡәғбәтулла ла тиҙәр) урынында күктән төшкән нурлы болоттар бағанаһы бар­лыҡҡа килә. Әҙәм ғәләйһис-сәләм, ож­махтағы фәрештәләр ҡылған ғәмәлгә оҡшатып, был мөғжизә тирәләй Йыһан әйләнешендә (сәғәт йүнәлешенә ҡар­шы) ете ҡат урап, Аллаһҡа маҡтау һүҙ­ҙәре әйтеп йөрөр булған. Хәҙер ҙә ха­жиҙар Ҡәғбәтулла тирәләй ошолай ете тапҡыр әйләнеп сыға. Был тәүәф тип атала.
Әҙәм ғәләйһис-сәләм вафат булғас, нурлы бағана юҡҡа сыға, бәлки ҡабат күккә алына. Атабыҙҙың кинйә улы Шис (Сиф) был урынға таштан һәм бал­сыҡ­тан ғибәҙәтхана – Ҡәғбә – төҙөй. Әммә ул туфан ваҡытында емерелә.
Күп йылдар уҙғас, был эште Ибраһим пәйғәмбәр дауам итә. Ул үрҙә яҙыл­ған­дар хаҡында белмәһә, икенсе ҡатыны Хәжәр менән улы Исмәғилде Палестинанан ҡоро, ташлы Мәккәгә алып килеп ташламаҫ ине. Ибраһим пәйғәмбәр бын­да ризыҡ килтереп тора, ә һыуға ҡытлыҡ барыбер ҙур ауырлыҡ тыуҙыра.
Бер саҡ Хәжәр, улын ҡалдырып то­роп, йәшәү сығанағы эҙләргә сыға. Лә­кин бер ерҙә лә һыу таба алмай. Улы­ның янына әйләнеп ҡайтһа, ни күҙе менән күрһен: шишмә сығып ята ти! Ябраил фәрештәнең ярҙамында барлыҡҡа килгән һыу зәмзәм тип атала.
Йылдар үткәс, Ибраһим пәйғәмбәргә Аллаһтан 12 йәштәр тирәһендәге улы Исмәғилде ҡорбан итергә әмер килә (был заманы өсөн ғәҙәти хәл һанала). Малай ризалаша. Ҡорбан салыу өсөн тәғәйенләнгән Мина тигән ерҙәге махсус урынға китеп барғанда Исмәғилдең янына өс тапҡыр шайтан килеп әйләнә. “Кире борол! Атайыңа әмер килмәгән, ул һине үлтерергә уйлай”, – тип ҡотҡо һалырға тырыша. Малай иһә шайтанды таш бәреп ҡыуа.
Был әмер Ибраһимға һынау өсөн генә бирелә. Бысаҡ үтмәй, кире ҡаҡлы­ғып тик тора, ти. Һөҙөмтәлә Аллаһ Иб­раһимға һарыҡ бирә. Эштең асылын аңлаған пәйғәмбәр малды ҡорбан итә.
Хажиҙар Минала, шайтанға бәргән кеүек, өс бағанаға етешәр таш ата. Был ғәмәл өс көн башҡарыла.
Хаж ҡылыусылар Минала биш көн йәшәй. Айырым палаткаларға 20 – 25 кеше урынлаштырыла. Һәр кемгә берәр метр урын бирелә. Палатканың эсенә балаҫ йәйелгән, түшәк-яҫтыҡ кеүек нәмә юҡ.
Минала ҡорбан салына, әммә ха­жи­ҙар был эште үҙҙәре күрмәй. Алдан аҡса ғына йыйып ҡуялар. Мәккәгә ҡайт­ҡас иһә иттең бер өлөшөн килтереп бирәләр.
Исмәғил үҫә төшкәс, Ибраһим ғәләй­һис-сәләм уның менән Ҡәғбәтулланы тергеҙергә була. Диуарҙы төҙөгәндә пәйғәмбәргә ғәҙәттән тыш сифатлы таш ярҙам итә: кәрәк саҡта күтәрә лә, тө­шө­рә лә. Әле ул үтә күренмәле көмбәҙ аҫтында урынлаштырылған, “Ибраһим мәҡәме” тип атала. Янында хажиҙар, тәүәф ҡылып бөткәс, ике рәҡәғәт намаҙ уҡый.
Төҙөлөш мәлендә ерҙә осрамай тор­ған ап-аҡ таш пәйҙә була. Ябраил фә­рештә ҡанатында килтергән был бү­ләкте изге йорттоң тышына нығытып беркетеп ҡуялар. Ул әле лә шул урында тора, әммә ваҡыт үтеү менән ҡарая төшкән. Шуға күрә уны “Ҡара таш” тип атап йө­рөтәләр. Ҡәғбәне тәүәф ҡылып (ете ҡат урап) сыҡҡас, хажиҙар ошо ташты үбеп китә, барып етә алмаһа, ҡулы менән ишара яһай. Унан Ибраһим мәҡәме янында намаҙ уҡып, зәмзәм һыуы эсә лә сағый ҡылырға китә.