Көньяҡ Уралға ғына хас

Халҡыбыҙ балыҡсылыҡ менән борон-борондан мауыҡҡан. Был шөғөлдө айырыуса урманлы, таулы, далалы төбәктәрҙә йәшәгәндәр үҙ иткән.

Республикабыҙҙың йөҙөк ҡашы булған Асы­лыкүл, Ҡандракүл, Аҡкүл, Сыбаркүл, Яҡтыкүл, Тал­ҡаҫ, Өргөндө, йырҙарҙа данланған Ағиҙел, Ҡариҙел, Әй, Дим, Йүрүҙән, Инйәр, Танып, Эйек, Еҙем, Нөгөш, Өршәк, Сәрмәсән, Яйыҡ, Ҡыҙыл, Һаҡмар йылғаларын белмәгән кеше юҡтыр. Уларҙың буйында йәшәгән халыҡтың көнкүреше элек-электән балыҡсылыҡ менән бәйле.
Мәшһүр ғалим С.И. Руденконың “Башкиры” тигән классик хеҙмәтендә балыҡсылыҡҡа арналған айырым бүлек бар. Унда билдәләнеүенсә, XIX бы­уаттың аҙағында, XX быуат башында был шөғөл Кама буйы, Пермь, Себер, Ырымбур баш­ҡорттарының тормошона ныҡлы үтеп ингән булған. Күлдән балыҡ тотоу тәүҙә ирҙәр эше һаналған, XIX быуат аҙағында иһә ҡатын-ҡыҙға ла хас була башлаған.
“Башҡорттарҙа ҡулланылған бәғзе балыҡ тотоу ҡоралдарының үҙенсәлеге, мәҫәлән, еҙә­ләрҙең төҙөлөшө, Башҡортостандың көнья­ғындағы ҡайһы бер күлдәр өсөн генә яраҡ­лаштырылған, – тип яҙған Руденко. – Йәнә айы­рым ысулдар (сыраҡҡа төшөү, һеүән, нәрәтәнең төҙөлөшө) башлыса Көньяҡ Уралдың тау йылғаларында осрай”.
Билдәле булыуынса, балыҡ тотоу ҡорамалдары араһында ау, мурҙа, мәскәү, ҡармаҡ һәм башҡалар бар. Борон һалдау һәм багор һымаҡтары ла булған. Бөгөн иһә уларҙың күбеһе тыйылған.


Димдә бөрөләнгән һөйөү



Сергей Аксаковтың тағы ла бер яҙмаһында – “Багров ейәненең балалыҡ йылдары” тигән автобиографик китабында – төбәгебеҙгә бәйле урындар бар. Унан өҙөк килтереп үтәйек: “Атайым, иртәгә Дим буйында туҡтарбыҙ, тип вәғәҙә итте. Балыҡ тотоу тураһында быға ҡәҙәр унан ғына ишетеп белә инем. Атайым крәҫтиән лапаҫы аҫтында миңә лә, үҙенә лә ҡармаҡ яһаны. Был минең өсөн үтә ҡыҙыҡлы, яңы эш булды.
Беҙгә мине бик ныҡ яратҡан крепостной крәҫтиән Ефрем Евсеич булышты. Улар атайым менән ат ҡойроғонан ҡыл өҙөп алды ла ҡармаҡ ебе ишә башланы. Ә мин бер-береһенә ялғанған ҡылдарҙың осон тотоп торҙом. Атайым нәҙек кенә итеп еп иште, Евсеич эре балыҡ тотор өсөн тәғәйенләнгән йыуан епте тубығы өҫтөнә һалып сиратты. Унан алдан уҡ әҙерләп ҡуйылған батырғыстарҙы һәм ҡармаҡтарҙы ныҡлап бәйләнеләр, ғүмеремдә беренсе тапҡыр күргән был ҡоралдарҙы бәләкәй генә таяҡ киҫәгенә урап, ҡағыҙға төрҙөлөр ҙә, юғалмаһын өсөн, минең тартмаға һалып ҡуйҙылар...”
Сергей Аксаков ошо сәфәрендә Димдән кескәй генә балыҡ тотҡан. Ҙур тулҡынланыу менән башланған был шөғөлөн ҡартайғансы ташламаған.