Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » "Бөйөк" алдатҡысҡа бирешмәгеҙ!
"Бөйөк" алдатҡысҡа бирешмәгеҙ!
Шундай легенда йәшәп килә: бынан бер нисә быуат элек Италия монахы Валентинус, "фәлсәфә ташын" эҙләп, шарап парын ҡыуған саҡта тоноҡ шыйыҡса алған. Валентинус менән уның ярҙамсыһы, был шыйыҡсаны аҙыраҡ эскәндән һуң, үҙҙәрен шат күңелле, йәшәреп киткәндәй тойған. Үҙенең асышына шатланған монах иҫ киткес яҡшы тәьҫир итә торған матдә — эликсир алыуы тураһында халыҡҡа белдерергә ашыҡҡан. Ул, имеш, ҡарт кешене йәшәртә, арығандың көсөн арттыра, күңелһеҙҙең күңелен аса, арыуҙы бөтөрә. "Быуаттар буйына алхимиктар эҙләгән матдә ошо түгелме икән?" — тигән ул.

Был асыш, яңы булмаһа ла, бик тиҙ таралып өлгөрә. Етенсе быуатта уҡәле ғәрәптәрҙә шарапты ҡыуып таҙартыу ысулы билдәле булған. Алынған шыйыҡсаны "эль кеголь" (был һүҙ "нескә" тигән мәғәнәне аңлата) тип атағандар.
Шағирҙар алкоголде үҙҙәренең шиғырҙарында маҡтаған, быныңөсөн иң матур сағыштырыуҙарҙы ла ҡыҙғанмаған. Уны "тере һыу" тип йөрөткәндәр. Ләкин кешеләр, алкоголдең сәләмәтлеккә зарарлы икәнен бик тиҙһиҙеп, уны "үлем һыуы" тип тә атай башлаған.
Спиртлы эсемлектәрҙе йыш һәм самаһыҙ эсеүһөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән ауырыуҙы медицинала алкоголизм тип йөрөтәләр. Киңерәк мәғәнәлә алкоголизм — тыйылғыһыҙ рәүештә алкоголь менән мауығыу, алкоголь деградацияһы, алкоголь психоздары йөрәк-ҡан тамырҙары, ашҡаҙан, бауыр ауырыуҙары, көнкүрешкәһәм йәмәғәт тормошона ғәйәт ҙур зыян килтереүсе факторҙар йыйылмаһы ул. Алкоголь — морфий, әфиүн, кокаин, никотин кеүек үк наркотик, тотош организмды ағыулаусы ул.
Алкоголле эсемлектәр рәтенә араҡы, коньяк, ликер, шарап, һыра, көмөшкә, әсегән бал һәм башҡалар инә. Уларҙың организмға тәьҫир итеүсе өлөшө — этил алкоголе йәки шарап спирты. Спирт менән бергә алкоголле эсемлектәрҙең составына ағас спирты, араҡы майы кеүек матдәләр ҙә инә.
Заводта яһалған спиртлы эсемлектәрҙең зарарлы өҫтәмәләре аҙыраҡ була, сөнки улар ныҡ таҙартыла һәм техник күҙәтеү аҫтында яһала. Ә көмөшкә, әсегән бал һәм шулар кеүек өйҙә яһалған башҡа спиртлы эсемлектәр таҙартылмай, шуға күрә лә уларҙа шарап спиртынан башҡа организмға сикһеҙ зарарлы ағыулы матдәләр — бутил һәм пропил спирттары — була. Уларҙың йыш ҡына осраҡта һуҡырайыуға һәм үлемгә килтереүе мөмкин. Ағас һәм метил спирты айырыуса ҡурҡыныс. Уның 50-70 грамы ла һуҡырайта, үлтерә. Денатурат спирты ла — көслө ағыу, уның шешәһенәүк "ағыу" тигән этикетка йәбештерелгән була.
Эселгән алкоголь ашҡаҙан һәм эсәктәр аша ҡанға бик тиҙһеңәһәм бөтә организмға тарала. Был ваҡытта нервы системаһының иң юғары һәм ҡатмарлы бүлектәре дөрөҫ эшләмәй. Йыш эскән кешенең йөрәге сәнсеп ауырта, йыш тибә, физик эш ваҡытында тыны ҡыҫыла. Алкоголь тәьҫирендә йөрәк мускулдары көсһөҙләнә, май менән ҡаплана. Ҡан тамырҙары, бауыр күҙәнәктәре боҙола.
Эскесе кешеләрҙә ашҡаҙан гастриты, сей яра ауырыуы йышыраҡ күҙәтелә. Алкоголиктар туберкулездан, рактан йыш яфа сигә. Ашҡаҙандағы сей яраны дауалау өсөн бер ваҡытта ла спиртлы эсемлек, бигерәк тә спирт файҙаланырға ярамай. Алкоголдең ауыртыуҙы бөтөрөүүҙенсәлеге бар, тик ул ваҡытлыса. Артабан ауырыу көсәйә генә. Алкоголь, тәнгә — ялған көс, рухҡа ялған күтәренкелек биреп, эскән кешене алдай ғына.
Алкоголде йыш ҡулланыусылар күберәк гипертония һәм атеросклероз менән ауырый, иртәҡартая. Тышҡы ҡиәфәте менән эскеселәр үҙ йәштәштәренәҡарағанда олораҡ күренә.
Нервы системаһы спиртлы эсемлектәрҙән айырыуса ныҡ зарарлана. Кеше ни тиклем күп эсһә, уның нервы күҙәнәктәре шул тиклем нығыраҡ сафтан сыға.
Иҫерек сағында кеше үтә ярһыу, үҙ-үҙенә артыҡ ышаныусан һәм ғәмһеҙ булып китә, үҙенәүҙе хужа була алмай, янъял ҡуптара, хатта һуғыша, әҙәпһеҙгә, маҡтансыҡҡа әйләнә, әхлаҡи һәм социаль яҡтан тарҡала. Ундайҙарҙы ғаилә, эш, тормош ҡыҙыҡһындырмай.
Эскеселәр йыш ҡына баш ауыртыуҙан, йоҡоһоҙлоҡтан интегә, хәтере насарая. Тиҙҡыҙып китеүсән, үс алыусан булалар. Оҙаҡ эсеп ағыуланыу һөҙөмтәһендәҡапыл ғына нервы тамырҙарының шешеүе (алкоголь полиневриты) ихтимал. Бындай ваҡытта ҡул-аяҡкөсһөҙләнә, аҡрынлап фалиж һуға.
Эскән кешелә урынһыҙ көнләшеү тойғоһо һәм енси көсһөҙлөк күҙәтелә. Бынан тыш, нервы-психика ауырыуҙары йәки алкоголь психоздары барлыҡҡа килеүе мөмкин. Ундай хәлдәрҙә кеше "туҙға яҙмаған" нәмәләрҙе "ишетә", "күрә", урынһыҙҡурҡа һәм бүтәндәр өсөн социаль хәүефлегәәүерелә.
Шуны әйтергә кәрәк, алкоголь оло кеше организмына ҡарағанда балаларҙыҡына нығыраҡһәм тиҙерәк зарар килтерә. Спиртлы эсемлектәрҙе аҙғына тәмләһә лә, бала бик тиҙ ярһый. Араҡы эсергәөйрәтелгән бала физик яҡтан да, аң яғынан да насар үҫә, аҙҡанлы һәм аҡылға зәғиф була. Иғтибары һәм хәтере кәмеү сәбәпле, насар уҡый, фәндәрҙе насар үҙләштерә, тәртибе лә боҙола.
Ғаиләлә булған йәмһеҙ күренештәр, ата-әсәнең эскелек менән шөғөлләнеүе, ҡысҡырышыуы, йыш ҡунаҡ йыйып, эсеп-йырлашып ултырыуы баланың нервы-психика системаһында ауыр эҙҡалдыра.
Йөклөһәм бала имеҙгән әсәләр спиртлы эсемлектәрҙән бөтөнләй баш тартырға тейеш. Бер ауылда бәләкәй бала көҙән йыйырыуҙан үлгән. Уның ағыуланыуына әсәһенең мәжлестә бер стакан көмөшкә эсеп, ярты сәғәттән һуң балаһын имеҙеүе сәбәп булған. Ҡайһы бер балалар, әсәләренең араҡы эсеүе арҡаһында, быума (эпилепсия) ауырыуына дусар була.
Беҙҙең илдә алкоголизмдың социаль нигеҙе бөтөрөлгән, шуныңөсөн эскелеккәҡаршы көрәштә тәрбиә эше төп урында тора. Тимәк, беҙҙең шарттарҙа был күренеш ауыр тормош билдәһе түгел, әҡайһы берәүҙәрҙеңәхлаҡи аҙғынлығы һәм әҙәпһеҙлеге һөҙөмтәһе.
Табиптар араҡынан баш тартырға өгөтләп, йәмғиәттә файҙалы хеҙмәт, үҙең яратҡан сәнғәт төрө менән шөғөлләнергә, уҡырға һәм белем алырға, күңелле ял итергә, физкультураға һәм спортҡа яҡын булырға тәҡдим итә. Алкоголизмға ҡаршы көрәш медицина хеҙмәткәрҙәренең генә бурысы түгел, педагогтар ҙа, тәрбиәселәр ҙә, йәмәғәтселек тә, ата-әсәләр ҙә был йүнәлештәҙур эш алып барырға тейеш.
М. ҒАТАУЛЛИН,
ғалим.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Башҡортостанда 27 градус эҫе булыуы көтөлә

Башҡортостанда 27 градус эҫе булыуы көтөлә 18.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда, ямғыр яуыуына ҡарамаҫтан, йылы һауа торошо фаразлана, тип хәбәр итә Башгидромет...

Тотош уҡырға 16

Башҡортостандың БПЛА өлкәһендәге технологиялары Сколковола иң яҡшылары тип танылды

Башҡортостандың БПЛА өлкәһендәге технологиялары Сколковола иң яҡшылары тип танылды 18.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостандың БПЛА өлкәһендәге технологиялары Сколковола иң яҡшылары тип танылды...

Тотош уҡырға 16

«Сәләмәтлек поездары» табиптары республиканың 8 районына юллана

«Сәләмәтлек поездары» табиптары республиканың 8 районына юллана 18.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда «Сәләмәт республика — сәләмәт төбәк» акцияһы дауам итә....

Тотош уҡырға 15

Башҡортостанда балаларҙың лагерҙа ағыуланыуына бәйле хәл контролдә тотола

Башҡортостанда балаларҙың лагерҙа ағыуланыуына бәйле хәл контролдә тотола 18.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда балаларҙың лагерҙа ағыуланыуына бәйле хәл контролдә тотола...

Тотош уҡырға 18

Республикала Бөйөк Ватан һуғышы ветераны 90 йәшлек юбилейын билдәләне

Республикала Бөйөк Ватан һуғышы ветераны 90 йәшлек юбилейын билдәләне 18.08.2025 // Йәмғиәт

Вәзит Рәжәпов – совет сауҙаһы отличнигы, Жуков миҙалы, Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнгән....

Тотош уҡырға 14

Башҡортостанда Онегия һәм Разан тыуған

Башҡортостанда Онегия һәм Разан тыуған 18.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостанда Онегия һәм Разан тыуған...

Тотош уҡырға 14

Өфөлә тыл эшсәне 95 йәшлек юбилейын билдәләне

Өфөлә тыл эшсәне 95 йәшлек юбилейын билдәләне 15.08.2025 // Йәмғиәт

Өфөнөң Ленин районынан тыл хеҙмәтсәне Зөбәйҙә Хәкимова 95 йәшен билдәләне. Район башлығы урынбаҫары...

Тотош уҡырға 31

Мысыр авиакомпанияһы Өфөнән Шарм-әл-Шәйехкә рейстар башҡара башлай

Мысыр авиакомпанияһы Өфөнән Шарм-әл-Шәйехкә рейстар башҡара башлай 15.08.2025 // Йәмғиәт

Мысыр авиакомпанияһы Өфөнән Шарм-әл-Шәйехкә рейстар башҡара башлай...

Тотош уҡырға 40

Өфөнән Шарм-әл-Шәйехкә яңы рейс асыла

Өфөнән Шарм-әл-Шәйехкә яңы рейс асыла 15.08.2025 // Йәмғиәт

Өфөнән Шарм-әл-Шәйехкә яңы рейс асыла...

Тотош уҡырға 35

1 сентябрҙән республика мәктәптәрендә һәм театрҙарында энергетиктар һатыу тыйыла

1 сентябрҙән республика мәктәптәрендә һәм театрҙарында энергетиктар һатыу тыйыла 15.08.2025 // Йәмғиәт

2025 йылдың 1 сентябренән «Башҡортостан Республикаһы территорияһында алкоголһеҙ тонусты күтәреүсе...

Тотош уҡырға 34

Башҡортостан Башлығы Беларусь менән мәктәп туризмы программаһын булдырыу хаҡында һөйләне

Башҡортостан Башлығы Беларусь менән мәктәп туризмы программаһын булдырыу хаҡында һөйләне 14.08.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостан Беларусь Республикаһы менән берлектә уҡыусылар өсөн алмашыу буйынса ял ойошторҙо....

Тотош уҡырға 44

Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы томан һәм йәшен хаҡында иҫкәртте

Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы томан һәм йәшен хаҡында иҫкәртте 14.08.2025 // Йәмғиәт

Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы томан һәм йәшен хаҡында иҫкәртте...

Тотош уҡырға 36