Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Сыбаркүл: сибәр күлме, сыбар күлме?
Сыбаркүл: сибәр күлме, сыбар күлме?
Былтыр Силәбе өлкәһендә булған ғәжәйеп бер күренеш бөтә донъяны шаулатты. Ҡышҡы иртәләрҙең береһендә, Силәбе өҫтөнән осоп үтеп, Сыбаркүл күленә бер нисә тонна ауырлыҡтағы метеорит килеп төшөүе ғәҙәттән тыш бер ваҡиға булғайны. Был һауа ҡунағын "Силәбе" тигән исем менән дә, "Сыбаркүл метеориты" тип тә атап йөрөтәләр хәҙер.

Ошо ваҡыттан һуң күлдең даны бермә-бер артты, үткән йәйҙә һыу төбөнән метеориттың ҙур ғына киҫәктәрен дә эҙләп таптылар. Күл буйында ултырған Сыбаркүл ҡалаһы, уның исеме, тарихы менән дә күптәр ҡыҙыҡһына. Шул хаҡта ҡыҫҡаса ғына һөйләмәксемен.
Сыбаркүл боронғо башҡорт ерҙәрендә, тарихи Башҡортостан биләмәһендә урынлашҡан. Ҡала, ҡәлғә булараҡ, 1736 йылда Ҡара табын ырыуы башҡорттарының аҫаба биләмәһендә барлыҡҡа килгән. Был хаҡта Ырымбур комиссияһы начальнигы генерал-лейтенант кенәз В.А. Урусовтың 1740 йылдың 13 мартында Сенатҡа ебәргән яҙмаһында ошолай хәбәр ителә: "...по Сибирской дороге на башкирской земле построено крепостей: Миасская, Челябинская, Эткульская, Чебаркульская, Уклыкарагайская и Верхояицкая, которые по имянным е.и.в. указом построены для свободного к Оренбургу проезда караванов и для содержания башкирского и киргиз-кайсацкого народов в сущем подданстве" (Материалы по истории Башкирской АССР, т. III. М. – Л., 1949. – с. 501).
Документта шулай уҡ ул ваҡыттағы Өфө өйәҙе Себер даруғаһы Ҡара табын олоҫо башҡорто Таймаҫ тархан Шаимовтың исеме телгә алына. Доношениенан аңлашылыуынса, старшина Таймаҫ Шаимов кенәз В.А. Урусовҡа, ҡәлғәләр төҙөү айҡанлы, ерҙәрҙе межалау һәм Ҡара табын ырыуы башҡорттарының үҙҙәренең ҡарамағында ҡалған аҫаба ерҙәрҙе ирекле файҙаланыу хоҡуғын нығытыуҙы һорап мөрәжәғәт иткән. Әйтергә кәрәк, губернала юғары вазифа биләгән чиновник башҡорттарҙың был үтенесенә етди ҡараған, ер мәсьәләһе буйынса яңы төҙөлгән ҡәлғәләр менән башҡорттар араһындағы мөнәсәбәтте көйләү маҡсатында туғыҙ пункттан торған ентекле саралар планы эшләнгән һәм шул хаҡта Сенатҡа хәбәр иткән дә инде. 1740 – әле яңы булып үткән дәһшәтле башҡорт ихтилалының аҙаҡҡы йылы. Батша властары, бер яҡтан, ҡәлғәләр төҙөп, халыҡты буйһондороп тотоу сараһын күрһә, икенсе яҡтан, башҡорттарҙың үҙ ерҙәренә аҫабалыҡ хоҡуғын танып, уларҙың сәйәси йәһәттән һаҡ эш итергә ынтылыуы ла иғтибарҙы йәлеп итә.
Күренеүенсә, хәҙерге Силәбе өлкәһендәге Мейәс, Сыбаркүл, Верхнеуральск ҡалалары, өлкә үҙәге, миллионлы ҡала Силәбе лә аҫаба башҡорт ерҙәрендә урынлашҡан. Шуға күрә уларҙың исемдәре лә, ҡайһы берҙәре, мәҫәлән, Силәбе, Сыбаркүл, урыҫ телендә "с" өнө урынына "ч" менән яҙылһа ла, барыбер нәҡ башҡортса, сөнки йөҙәр, меңәр йылдар буйы ергә хужа булып йәшәй икән, географик объектҡа атаманы ла төп – аҫаба халыҡ үҙе бирә.
Сыбаркүлде, йәнәһе, "сибәр, матур күл" тип яңылыш аңлатыу осраҡтары ла бар. Сибәрлеккә сибәр ул, ләкин башҡорт телен белгән кеше бер ваҡытта ла сыбар менән сибәр һүҙҙәрен бутамаҫ. Ә дөрөҫө: сыбар күл. Өҫтөнә ағас үҫкән йәм-йәшел утрауҙары менән ысынлап та сыбарланып ятҡан күл ул. Урыҫса "пёстрое" тигән мәғәнәгә тура килә. Был йәһәттән Сыбаркүл гидронимының мәғәнәһе Алакүл, Алатау тигән күл һәм тау исемдәренә ауаздаш. Утраулы, ҡамышлы, өҫтө ала-сула булып ятҡан күл була инде Алакүл.
Силәбе өлкәһендәге Сыбаркүлдән тыш, беҙҙең республикала йәнә ике Сыбаркүл бар: беренсеһе – Әбйәлил районындағы күл, икенсеһе – Салауат районындағы ауыл. Ул атамаларҙың икеһе лә "Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге"нә индерелгән, аңлатмаһы ла шул уҡ сыбар ("пёстрое") тигәндән.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар

Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар 01.04.2019 // Йәмғиәт

Һуңғы ваҡытта ирекмәндәр хәрәкәте беҙҙең тормошобоҙҙа һиҙелерлек урын биләй....

Тотош уҡырға 4 698

Һыу инергә ваҡыт етте...

Һыу инергә ваҡыт етте... 01.04.2019 // Йәмғиәт

6 апрелдә Өфө ҡалаһындағы Үҙәк баҙар янындағы Һалдат күленә килһәгеҙ, үкенмәҫһегеҙ. Унда тәүлек...

Тотош уҡырға 3 826

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә 31.03.2019 // Йәмғиәт

– Мөхәббәт ҡайҙа юғала? – тип һораған атаһынан бәләкәй Бәхет. – Үлә. Кешеләр булғанды ҡәҙерләмәй,...

Тотош уҡырға 4 772

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..."

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Асыу, ярһыу кешенең бөтөн тәнен, күңелен ялмап алыусан. Шуға әҙәм балаһының бындай осраҡта...

Тотош уҡырға 4 480

Бер быуаттан йәнә тупланы Темәс

Бер быуаттан йәнә тупланы Темәс 31.03.2019 // Йәмғиәт

Тап бынан йөҙ элек булған кеүек үк, ҡунаҡтарҙы Темәс ерендә һыбайлылар флагтар тотоп ҡаршы алды....

Тотош уҡырға 3 103

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп 31.03.2019 // Йәмғиәт

Ирекмәндәр Сибайҙа өс айҙан ашыу инде “Йәшәү ризығы” тип аталған мәрхәмәтлек акцияһы үткәрә: ауыр...

Тотош уҡырға 3 799

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..."

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Имам-хатип мәсеткә вәғәз һөйләргә килһә, унда бер генә кеше – йәш көтөүсе – ултыра, ти....

Тотош уҡырға 4 046

135 мең граждан саҡырыла

135 мең граждан саҡырыла 31.03.2019 // Йәмғиәт

Рәсәй Президенты хәрби хеҙмәткә яҙғы саҡырылыш тураһында указға ҡул ҡуйҙы. Ул кисә, 30 мартта,...

Тотош уҡырға 3 178

Татарстан башҡорттары ҡоролтайға әҙерме?

Татарстан башҡорттары ҡоролтайға әҙерме? 30.03.2019 // Йәмғиәт

Бөгөн Ҡазанда Татарстан башҡорттары ҡоролтайы ултырышы булды....

Тотош уҡырға 2 778

Бабичтың кендек ҡаны тамған ер ул Ҡыйғаҙытамаҡ!

Бабичтың кендек ҡаны тамған ер ул Ҡыйғаҙытамаҡ! 30.03.2019 // Йәмғиәт

Башҡортостан автономияһының йылъяҙмасыһы, дәүләт эшмәкәре, шағир, музыкант, ойоштороусы Шәйехзада...

Тотош уҡырға 2 827

Төйәләҫтәр алыҫҡа йөрөмәҫ

Төйәләҫтәр алыҫҡа йөрөмәҫ 30.03.2019 // Йәмғиәт

Сибай ҡалаһының Төйәләҫ ҡасабаһында йыл аҙағында заман талаптарына яуап биргән фельдшер-акушерлыҡ...

Тотош уҡырға 2 617

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә 30.03.2019 // Йәмғиәт

2018 йылдың 1 сентябрендә “Башҡортостан тарихы шәхестәр күҙлеге аша: генеалогик аспект” тигән...

Тотош уҡырға 2 873