Егерме һигеҙенсе дәрес



Башҡорттарҙа орнамент менән биҙәү булғанмы? Өйөгөҙҙә боронғо балаҫтар йәки кейем, ағас һауыттар, боронғо һандыҡ бармы? Ислам дине орнаменты менән башҡорттарҙың милли биҙәктәре ни яғы менән айырыла? Уҡыусыларҙы уларҙың өлгөләре менән таныштырыу яҡшы булыр.
Дин һәм милли сәнғәт бер-береһен байыта. Ислам һүрәт, кеше һыны төшөрөүҙе тыйһа ла, орнамент ныҡ алға киткән. Уҡыусыларға матур яҙыуҙың — каллиграфияның — сәнғәт төрө булыуын аңлатырға кәрәк. "Ҡөрьән"де биҙәү, уны "Аллаһ һүҙе" тип ҡәҙерләү тураһында хәтергә төшөрөү, китаптың ҙур байлыҡ икәнлеген зиһенгә һеңдереү мөһим. Әлбиттә, хәҙер Интернет аша бихисап мәғлүмәт килә, әммә китаптан алынған белем күпкә юғары, ышаныслы. Уҡыусыға ошо айырманы аңлатып китеү отошло булыр.



Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, тулы булмаған ғаиләләр көндән-көн тиерлек ишәйә. Шуның өсөн дә, ҡайһы бер уҡыусыла ата-әсәһенең яңылыш аҙымы йәки уңышһыҙлығы арҡаһында кәмһенеү тойғоһо барлыҡҡа килмәһен өсөн, унан яҙма эш башҡартыу яҡшы булыр. Мәҫәлән, "Ниндәй ғаиләлә йәшәргә теләр инең?" тигән теманы һайларға мөмкин. Яҙма аша уның эске кисерештәрен тойоп, бәлки, артабанғы яҙмышына үҙгәрештәр индереү, ярҙам итеү мөмкинлеге асылыр. Әлбиттә, алдан уҡ: "Ни теләһәгеҙ, шуны яҙығыҙ: минән башҡа бер кем дә уҡымаясаҡ", — тип иҫкәртеп ҡуйыу мөһим. Был эш фәҡәт балаға ярҙам итеү йөҙөнән башҡарылһын.

Хәҙис шәрифтәр

Артҡан һайын халҡым — өммәтем,
Өммәтемдең дәрте-һиммәте —
Арта барыр минең ғорурлығым,
Мөьминдәрҙең ҡәҙер-ҡиммәте.

* * *

Нәҫел-шәжәрәне ономағыҙ,
Ҡәрҙәштәргә йышыраҡ барығыҙ.
Хәлен белеп, күҙенә ҡарағыҙ.
Йөрөшкәндә, туған алыҫ түгел,
Алыҫ булғанда ла арағыҙ.
Йөрөшмәгән туған яҡын түгел,
Яҡын булғанда ла арағыҙ.



Уҡыусыға иң тәүҙә шуны аңлатырға кәрәк: тулымы, түгелме, ғаилә үҙ исеме менән атала. Бергәләп уҙғарыла торған байрамдарҙы яҙып ҡуйһындар: тыуған көндәр, сабый тыуыу, ҡунаҡ килеү, яҡын туғаның менән күрешеү һәм башҡалар. Уларҙың барыһы ла — күркәм йолаға әйләнгән күренеш. Уҡыусылар ғаилә байрамдарын нисек уҙғарыуы хаҡында бәләкәй инша яҙһын.

Егерме туғыҙынсы дәрес



* Ҡорбан байрамы Зөлхизә айының унынсы көнөнән башлана.
* Ураҙа байрамы Рамаҙан айы аҙағында, шәүүәлдең беренсе көнөндә, Ураҙа тамамланғас билдәләнә.
* Рәжәп байрамы Рамаҙан айының 27-се көнөндә билдәләнә.
Мосолмандарҙа Науруз байрамы ла бар. Ул "яңы көн" тигәнде аңлата. Науруз 21 мартта көн менән төн тигеҙләшкән саҡта билдәләнә. Унда майҙанға иген шыттырып алып сығалар, байрамға килгәндәрҙе ҡурмас ҡыҙҙырып һыйлайҙар. Шулай уҡ йыр-бейеү, музыка ҡоралдарында уйнау, сәсәнлектә ярышыу ойошторола.



Һәр кемдең үҙ бурыстары бар. IV класс уҡыусыларыныҡы — уҡыу. Бынан тыш, үҙен тәртиптә тотоу, дәресен әҙерләү, ял итеү, тейешенсә йоҡлау, спорт менән шөғөлләнеү, өйҙәгеләргә мөмкин тиклем ярҙам итеү. Әлбиттә, һәр кеше ирекле: был бурыстарҙы теләһә — үтәй, теләмәһә — юҡ. Әммә һәр кемдә эске яуаплылыҡ, намыҫ төшөнсәһе бар. Әйтәйек, өлкән кеше иҙән йыуып йөрөй икән, дәресем күп тигән һылтау менән уны ҡарап ултырмаҫһың бит. Шуның кеүек, эске бурыс, намыҫ алдында яуаплылыҡ һәр саҡ өҫтөнлөк алырға тейеш.

Хәҙис шәриф

Мул тормошҡа бикле ҡапҡа,
Хеҙмәт — асҡыс шул йоҙаҡҡа.



Кешелек донъяһы, әлбиттә, әҙәм балаларынан хасил. Уларҙың ҡул көсө менән — матди, ә аҡылы аша рухи байлыҡ бар ителгән. Тимәк, кеше — донъялағы төп ҡиммәт. Уның ғүмере үҙе генә түгел, йәмғиәт өсөн дә иң ҙур байлыҡ. Шуға күрә лә халыҡтың йәшәү шарттарын яҡшыртыу, сәләмәтлеген һаҡлау, белемле булыуын хәстәрләү мөһим.
Өҫтәүенә, һәр кем ғаиләһе өсөн ҡиммәтле. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, ҡайһы берәүҙәр, ғүмер ҡәҙерен аңлап етмәйенсәме, сәләмәтлегенә зыян килтерә торған шөғөлдәргә тартыла: тәмәке тарталар, иҫерткес эсемлек, хатта наркотик ҡулланыусылар байтаҡ. Бындай ҡырын юлға баҫыуы еңел, әммә унан ҡотолоуы ифрат ауыр — уҡыусыларға ошоно аңлатырға, балаһының насар ғәҙәте ата-әсәгә ни тиклем ҙур ҡайғы икәнлеген төшөндөрөргә кәрәк. Һәр төрлө осраҡта ифрат ҙур байлыҡтың — ғүмерҙең — ҡәҙерен белеү мөһимлеген күңелдәргә һеңдереү зарур.

Утыҙынсы дәрес



Бөтөн дәрестәр ҙә ошо тема менән тамамлана. Илһөйәрлек хаҡында һөйләгән саҡта башҡорттарҙың Ватанын ныҡ яратҡаны һәм уны һаҡлау өсөн һәр саҡ берҙәм яуға ташланғаны тураһында әйткәйнек. Ғөмүмән, был тойғо Рәсәйҙә йәшәгән барлыҡ халыҡтарға ла хас. Ә оло Ватанға ҡарата ҙур һөйөү иң бәләкәй урындан — тыуған йорттан — башлана. Ил төрлө ҡоролошҡа дусар була, дәүләт етәкселәре алмашына, әммә изге ерең, ата-бабаң һаҡлап, ҡурсалап алып ҡала килгән тыуған төйәгең мәңгелек. Уҡыусылар әлегә уға һөйөүҙе тырышып уҡыуы, тәртибе аша сағылдырырға тейеш. Был һыҙаттар — илдең бәҫен күтәрерлек көстөң нигеҙе. Илебеҙҙең, төбәгебеҙҙең ошондай сифатҡа эйә бөйөк шәхестәре хаҡында уҡыусыларҙан һөйләтеү отошло булыр. Шулай уҡ дөйөм предмет буйынса алынған мәғлүмәт, белем тураһында һәр бала менән айырым фекер алышырға мөмкин.

РЕДАКЦИЯНАН. Хөрмәтле уҡытыусылар! "Ағинәй дәрестәре" барығыҙ өсөн дә файҙалы булғандыр, тип ышанабыҙ. Ошондай йүнәлештәге эш артабан да барасаҡ: Мәрйәм Бураҡаева һеҙҙең иғтибарға башҡа төрлө тема буйынса дәрес өлгөләрен тәҡдим итергә йыйына. Уға һорауҙарығыҙ, үтенестәрегеҙ булһа, редакцияға мөрәжәғәт итегеҙ.