Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » “Бәләкәй болан”

Урман-ҡырҙарыбыҙ биҙәге.

Ҡоралайҙарҙы “бәләкәй болан” тип тә йөрөтәләр. Уның кәүҙә оҙонлоғо – 100–150, бейеклеге 65–100 сантиметр булһа, ауырлығы 60 килограмдан артмай. Төҫөнә килгәндә, йәйен ерән төҫкә инә, ҡышын һороға әйләнә. Ҡолаҡтары ярайһы уҡ оҙон – 12–14 сантиметр, йөнтәҫ ҡойроғо ни бары
2-3 сантиметр ғына. Ҡойроғо тирәләй артта түңәрәк аҡ табы була. Тәкә ҡоралайҙың өсөнсө йәшенә мөгөҙө сыға, ә биш йәшлектәренеке тармаҡлана. Азия төркөмөнә ҡарағандарының тармағы өсәүгә етә.

Ҡоралайҙың төйәк иткән ере киң: Европаның төньяғына табан Урта Скандинавия һәм Фин ярҙарына тиклем, был яҡлап Кама үҙәндәре һәм Печора йылғаһына ҡәҙәр. Азияға табан Себер һәм Алыҫ Көнсығыш, көньяҡтан төньяҡ Ҡаҙағстанға тиклем йәйелгән. Тянь-Шань, Алтай, Ҡытай, Кореяның таулы-урманлы ерҙәрен дә үҙ итә ул. Башҡортостанда һаны бик күп булмаһа ла, бер төрлөрәк кимәлдә тора. Әле ун йыл эсендә биш меңдән ете меңгә барып етте. Әйткәндәй, тәбиғәт шарттары, йылдың нисек килеүе лә йоғонто яһамай ҡалмай. Хәлһеҙ, сибек кенә ҡоралай бәрәстәре ҡыр кейек­тәренең генә күҙен ҡыҙҙырып ҡалмай, йыртҡыс ҡоштарға ла ем булып тора.

Ҡоралайҙар ҙур аҡланлы, таулы һирәк урмандарҙы үҙ итә. Шулай уҡ ҡыуаҡлыҡтарҙа – йылға үҙәндәрендә йәшәйҙәр. Ә таулы ерҙәрҙә хатта диңгеҙ кимәленән 3500 метр бейеклектәге тауҙарҙың аҡландарына күтәрелеүҙәре мөмкин.

Йәйен улар таңда, кисен һәм төндә ашарға сыға. Ҡышын иһә тәүлектең теләһә ҡайһы ваҡытында тамаҡ ялғайҙар. Ҡар күп яуған ваҡытта ҡуйы ағаслыҡта ышыҡланалар. Ҡарҙы таҙартып, үңәсенә еткәнсе соҡойҙар һәм шунда ял итәләр, ләкин ҡоралайҙар тәрән ҡарҙы яратмай: күпселектә туңып, ҡатып ҡалған йәнлек, саңғы эҙҙәренән һуҡмаҡ һалалар.

Европала улар бер тирәлә йәшәй. Таулы урындарҙа йәйен өҫкә күтәрелһәләр, яҙын түбәнгә төшәләр. Ошо уҡ хәл Башҡортос­тандың таулы райондарында ла күҙәтелә. Ҡоралайҙар аҙығының 70 процентын үлән тәшкил итә. Шулай уҡ уҫаҡ, тал, йүкә, ҡайын, имән ағастарының япраҡтарын, йәш ботаҡтарын да үҙ итәләр. Болан, мышынан айырмалы рәүештә, ҡышын ағас ҡайырыһы кимермәйҙәр, ә ҡарағай, артыш ылыҫын ашайҙар. Йәйен һаҙлы урындарҙа үҫкән үҫемлектәрҙе яраталар. Шулай уҡ имән сәтләүеге, еләк-емеш менән дә туҡланалар.
Был хайуандарҙың төп дошманы – бүре һәм һеләүһен. Йәштәренә төлкө лә һөжүм итә.

Күсенеү осоронда улар көтөү-көтөү булып йөрөһә лә, күп ваҡыт “индивидуалист” булып ҡала. Йәйен бәләкәй төркөм хасил итеп йәшәйҙәр: инәләре йәшерәктәре һәм бәрәстәре менән ҡала, тәкәләре яңғыҙлыҡты ярата. Көҙөн иһә был төркөмдәр 20-30 башҡа тиклем берләшеп, күсенеү осорона көтөү 50-100 башҡа етергә мөмкин.

Ҡауышыу ваҡыттары – август-сентябрь. Тәкәләре өс-дүрт йәштән аталандыра ала, ә инә хайуан ике-өс йәштә “өлгөрә”. Ғәҙәттә, бер тәкәгә ике-өс инә тура килә. Шулай ҙа өлөшләтә полигамия (бер тәкә бер орғасы менән генә ҡауыша) булыуы ла мөмкин.

Ҡоралай туғыҙ ай быуаҙ йөрөй. Бер юлы икешәр бәрәсе була, ә бер йәки өс бәрәс һирәк тыуа. Тыуғас, бәрәстәр бер аҙна буйы ошо урында ҡала. Аҙнанан һуң әсәләре артынан эйәреп, үлән ҡымтый башлай. Ҡоралай ике-өс ай имеҙә. Ғүмерҙәренә килгәндә, тәбиғи шарттарҙа 11-13 йәшкәсә йәшәйҙәр.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы ҡойма ямғыр һәм йәшен хаҡында иҫкәртте
Башҡортостанда республика дауаханаларының баш табиптары менән телекүперҙәр асыла

Башҡортостанда республика дауаханаларының баш табиптары менән телекүперҙәр асыла 03.07.2025 // Йәмғиәт

Ике аҙна һайын медицина округтарының үҙәк дауаханалары һәм республика дауаханалары табиптары тура...

Тотош уҡырға 13

Өфөлә түләүле парковкалар буйынса кол-үҙәккә көнөнә 100-гә яҡын шылтыратыу ҡабул ителә
Республика райондарының береһендә медицина хеҙмәткәрҙәренә ярҙам саралары бойомға ашырыла

Республика райондарының береһендә медицина хеҙмәткәрҙәренә ярҙам саралары бойомға ашырыла 02.07.2025 // Йәмғиәт

Мәләүез районында йәш табиптарға торлаҡты ҡуртымға алыу хаҡы ай һайын 10 мең һум күләмендә...

Тотош уҡырға 14

Радий Хәбиров Башҡортостанда ҡалырға хәл иткән йәш ғалимдарға шәхсән ярҙам итергә вәғәҙәләне

Радий Хәбиров Башҡортостанда ҡалырға хәл иткән йәш ғалимдарға шәхсән ярҙам итергә вәғәҙәләне 02.07.2025 // Йәмғиәт

Башҡортостан бер ҡасан да ошондай күп талантлы, сағыу йәш ғалимдарҙы ҡабул иткәне юҡ ине,...

Тотош уҡырға 28

Республикала ғаилә ҙур суммала лотерея отҡан

Республикала ғаилә ҙур суммала лотерея отҡан 02.07.2025 // Йәмғиәт

Республикала ғаилә ҙур суммала лотерея отҡан...

Тотош уҡырға 18

Мәскәүҙә һабантуй ойошторола

Мәскәүҙә һабантуй ойошторола 02.07.2025 // Йәмғиәт

Мәскәүҙә һабантуй ойошторола...

Тотош уҡырға 19

Шишмә районының берҙән-бер ветераны 100 йәшен билдәләне

Шишмә районының берҙән-бер ветераны 100 йәшен билдәләне 02.07.2025 // Йәмғиәт

Шишмә районында берҙән-бер Бөйөк Ватан һуғышы ветераны Солтан Хәйҙәров 100 йәшлек юбилейын...

Тотош уҡырға 15

Республиканың автомобиль юлдарын үҫтереүгә 120 миллиард һумдан ашыу йүнәлтелә

Республиканың автомобиль юлдарын үҫтереүгә 120 миллиард һумдан ашыу йүнәлтелә 01.07.2025 // Йәмғиәт

Алдағы биш йыллыҡта Башҡортостанда автомобиль юлдарын үҫтереүгә һәм транспорт хеҙмәттәре сифатын...

Тотош уҡырға 20

Өфөлә Көнсығыш сығыу юлы өс төнгә ябыла
Июлдең беренсе декадаһында аномаль һауа торошо көтөлә
2026 йылда яңы йыл каникулдары 12 көн була

2026 йылда яңы йыл каникулдары 12 көн була 01.07.2025 // Йәмғиәт

2026 йылда яңы йыл каникулдары 12 көн була...

Тотош уҡырға 19