Оҙон көйлө башҡорт халыҡ йыры –
Ул бит түгел бары ария.
Башҡорт халыҡ йыры —
йәнгә дауа,
Башҡорт халыҡ йыры —
моңдаръя!
90-сы йылдар аҙағы ине булһа кәрәк. Мин йыш ҡына филармонияла барған концерттарҙы ҡарарға яратам. Шундай сараларҙың береһендә иҫ китмәле моңло тауышлы, һомғол буйлы, колоратуралы сопрано тауышлы ҡыҙҙың “Зөлхизә”не башҡарыуын тыңланым. Уның йырын тыңлап, онотолоп китеп, күҙ йәштәремде лә тыйманым. Бына шундай бит ул башҡорт халҡының оҙон көйлө изге йырҙары! Сылтырап аҡҡан шишмә кеүек, тауышы әллә ҡайҙарға тарих төпкөлөнә алып китте. Ул йырлап туҡтағас та, тағы йырлаһын ине тигән кеүек, халыҡ дәррәү ҡул сапты, ләкин ул башҡа йырламаны.
Концерт тамамланғас, ҡайтырға автобус туҡталышына киттем. Унда барып еткәс, теге һылыу йырсы ҡыҙҙы осраттым һәм үҙем барып концерт тураһындағы тәьҫораттарым менән уртаҡлаштым. Уның Әлфиә Кәлимуллина булыуын, Мәсетле районының Тайыш ауылынан икәнен белдем. Туҡталышта оҙаҡ ҡына автобус көтөп тороп, бер үк урында төштөк. Беҙ Әлфиә Кәлимуллина менән яҡташтар булып сыҡтыҡ.
Әлфиә ул саҡта Өфө дәүләт сәнғәт институтында уҡый ине. Беҙ Фрунзе (хәҙер — Зәки Вәлиди) урамында йәшәгән саҡта йыш ҡына осрашып һөйләшә торғайныҡ. Һуңынан икенсе урынға күскәс, һирәк күрешә башланыҡ. Радио һәм телевизорҙан башҡорт халыҡ йырҙарын тыңларға яратам, сөнки улар күңелгә бигерәк яҡын. Бала саҡтан уҡ Башҡортостан радиоһы өйҙә бер ваҡытта ла һүнмәне, әле лә һәр саҡ һөйләп, йырлап тора. Әлфиәнең тауышын махсус ултырып тыңлайым. “Юлдаш” радиоһын машинала юлға сыҡҡас та көйләп ҡуябыҙ.
Әлфиә Кәлимуллина Тайыш ауылында башланғыс кластарҙы тамамлай, аҙаҡ Йонос урта мәктәбендә белем ала. Бала саҡтан йыр-моңға ғашиҡ ҡыҙ өйҙә ҡысҡырып йырлай, тик ул быны бер кем дә булмағанда ғына эшләй, сөнки бик баҫалҡы һәм оялсан була, әммә күршеләре уның йырын гел тыңлап әсәһенә: “Ҡыҙың бик матур йырлай, йырсы булырға уҡырға ебәрмәйһеңме?” — ти. Ә әсәһе: “Мин уның йырлағанын белмәйем”, — ти. Әлфиә бит ул берәй ергә киткәс кенә моңланған. Әсәһе Менәүәрә үҙе лә бик матур итеп халыҡ йырҙарын башҡарған. Был һәләт миңә инәйемдән күскәндер, моғайын, ти Әлфиә.
Бер саҡ инәһе, өйҙән сығып киткән кеше булып, мейес артына йәшенеп, Әлфиәнең йырлағанын тыңлап тора һәм хайран ҡала. Мәктәптә уҡыған саҡта йыр уҡытыусыһы Гөлдәр Рәхимова уны гел мәктәп концерттарында йырлата башлай. “Һин йырсы булырға тейешһең”, — тип күңелен үҫтерә. Һуңынан Йонос урта мәктәбендә уҡығанда Миңленур исемле баянсы уны район кимәлендәге конкурстарҙа ҡатнаштыра. Х класта район һәүәҫкәрҙәре менән гастролдәргә йөрөй башлай. Уның хыялы — йырсы булыу. Мәктәпте тамамлағас, Өфө сәнғәт училищеһының вокал бүлегенә уҡырға инә. Бында Әлфиә Кәлимуллина Дилә Әхәт ҡыҙы класында уҡый. Училищены тамамлағас, тыуған районы Мәсетлегә ҡайтып, музыка мәктәбендә уҡыта башлай һәм концерттарҙа ҡатнаша.
Тормош булғас, төрлө хәлдәр була. Яҙмыш уны Мәскәүҙәге Бәрхәт Гәрәев етәкселегендәге коллективҡа – “Татар-миниатюра” театрына алып килә, ләкин ул тыуған яғын — Башҡортостанын һағына. Ҡайтҡас, Өфө дәүләт сәнғәт институтының фольклор бүлегенә уҡырға инә. Танылған йырсы Флүрә Килдейәрова класында белем ала.
Өфөлә уҡыу уға уңыш килтерә. Ул төрлө йыр бәйгеләрендә әүҙем ҡатнаша. 1993 йылда конкурста башҡорт халыҡ йыры “Зөлхизә”не башҡарып, Ғәзиз Әлмөхәмәтов исемендәге махсус призға лайыҡ була. Шулай итеп, Әлфиә Кәлимуллина халыҡ йырҙарын оҫта башҡарыусы, моңло тауышлы йырсы булараҡ таныла. Ниндәй генә концерттар булмаһын, ниндәй генә сәхнәләрҙә сығыш яһамаһын, репертуарында башҡорт халҡының моңло оҙон көйлө йырҙары урын ала: “Ашҡаҙар”, “Һаҡмар”, “Хисам”, “Шарлы урман”, “Ғилмияза”, “Мәҙинәкәй”, “Ҡара сура”, “Зәлифәкәй”... Йырсының репертуарында башҡорт композиторҙарының йырҙары ла байтаҡ. Х. Әхмәтовтың классик йырҙарынан “Төнгө Урал”ды, “Кәкүгем”де, Н. Сабитовтың “Йырлай турғай”ын, З. Исмәғилевтең “Аҡмулла” операһынан Аҡсәскә арияһын, А. Ғабдрахмановтың “Таңдағы йыр”ын һәм башҡа әҫәрҙәрҙе ҙур оҫталыҡ менән башҡара.
Әлфиә һәр саҡ ижади эҙләнеү өҫтөндә, төрлө телдә иркен йырлай, үҙенә ҡарата талапсан. Мөнәжәт жанрын да башҡарыусы, йырҙар ҙа яҙа. Әлфиә Кәлимуллина — тынғыһыҙ ижадсы. Ул, даими халыҡ араһында булып, онотолоп барған йырҙарҙы йыя һәм, профессиональ кимәлгә еткереп, концерттарҙа башҡара, радиоға яҙҙыра. Мәҫәлән, беҙҙең Мәсетле яҡтарында таралған “Әли-Вәли”, “Аҡ суҡ, зәңгәр суҡ”, “Алһыу”, “Әбделхәй”, “Дәмдерҙитә” кеүек йырҙарҙы бары тик уның башҡарыуында ғына ишетергә мөмкин. 2012 йылда уның халыҡ йырҙарынан торған альбомы донъя күрҙе. Башҡорт дәүләт филармонияһында эшләүенә лә 20 йыл тулды. Әлфиәнең йырҙары – йәнгә дауа, уны тыңлаған һайын тыңлағы килә.
Тамара СӘЙФУЛЛИНА,
Башҡортостандың
мәғариф отличнигы, “Мәрхәмәт” ойошмаһы
рәйесе урынбаҫары.