— Әсәй, ниңә беҙҙең балалар баҡсаһына килгән Ҡыш бабай башҡортса һөйләшмәне ул? Әллә башҡорт Ҡыш бабайы юҡмы? ...”Йәншишмә” гәзитенән Венер Исхаҡов менән Дилара Йәлилова Ҡыш бабай һәм Ҡарһылыу булып кейенеп, редакция хеҙмәткәрҙәренең балаларын ҡотларға тип сығып, беҙҙең өйгә лә килеп ингәс, уларҙың башҡортса һөйләшкәненә улыбыҙҙың ҡыуанғанын күрһәгеҙ икән!Инде Азамат ҙур хәҙер. Туғандарыбыҙҙың, дуҫтарыбыҙҙың балаларын башҡортса ҡотлар өсөн үткән йыл ирем Нияз Ҡыш бабай булып кейенеп, Дим биҫтәһенән алып Шакшаға хәтлем йөрөп, дүрт ғаиләне урап ҡайтты. Ҡала башҡорттарының балалары үҙ туған телдәрендә һөйләшкән Ҡыш бабайҙы күреп, ауыҙҙарын асып аптырап ҡараны.
Башҡорт Ҡыш бабайын шулай айырым ғаиләләрҙә, башҡорт ауылдарындағы мәктәптәрҙә күрергә мөмкин. Ә бөтә Башҡортостандың башҡорт Ҡыш бабайы ҡайҙа һуң?
2000 йылдар башында “Йәшлек” гәзите башҡорт Ҡыш бабайының резиденцияһын булдырыу хаҡындағы мәсьәләне күтәреп сыҡҡайны. “Уны Ирәмәл итәгендә төҙөргәме, әллә Ғафури районындамы?” тигәнерәк фекерҙәр ҙә әйтелде. Үкенескә ҡаршы, беҙҙә йыш ҡына шулай була: кемдер эшлекле фекер менән сығыш яһай, тик уны мәлендә күтәреп алыусыһы ғына табылмай. Һөҙөмтәлә, тәҡдим дә онотола, эш тә башҡарылмай. Башҡорт Ҡыш бабайының резиденцияһы менән дә шундай хәл килеп сыҡты.Ә бит “Йәшлек” гәзите “Ҡыш бабай ҡайҙа йәшәй?” тигән акция башлап, изге эшкә нигеҙ һалғайны. Ирәмәл тауына иң яҡын ултырған Учалы ҡалаһы һәм районы хакимиәте Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты менән берлектә “Йәшлек”тең башланғысын хуплап ҡаршы алып, үҙҙәрендә Ҡыш бабай менән Ҡарһылыуҙы башҡорт милли орнаменттары менән биҙәлгән ҡыйбатлы махсус костюм тектереп, уларҙы Яңы йыл байрамында балаларға күрһәтә алған. Ул саҡтағы район хакимиәте башлығы Юлай Ғәбдрәхим улы Усмановҡа, Ирәмәл итәгендәге йортом миңә бигерәк тә оҡшай, тип башҡорт Ҡыш бабайы хатта ҙур рәхмәт тә белдергән.
Гәзит акцияны өс-дүрт йыл дауамында алып барҙы. Журналистарҙың башҡорт Ҡыш бабайын нисек эҙләүҙәре, уны табып, әңгәмә ҡороуҙары хаҡында гәзит уҡыусылар мауығып танышып торҙо. Ата-әсәләргә, балаларға, мәҙәниәт һәм мәғариф хеҙмәткәрҙәренә лә мөрәжәғәт менән сығыш яһаны “Йәшлек”. Балаларға башҡорт Ҡыш бабайына хат яҙырға тәҡдим итте. Аҙаҡ тоҡлап-тоҡлап килгән хаттарҙың бер өлөшөн гәзит биттәрендә баҫтырып сығарҙылар.
Шул хаттарҙы уҡып, замандың һулышын тойорға мөмкин бөгөн. Берәүҙәр башҡортса китаптар һораған, икенселәр Ҡыш бабайҙы үҙҙәренә ҡунаҡҡа саҡырған, өсөнсөләр Өфөгә килеп президентты күреү теләген тормошҡа ашырыуын үтенгән. Ә Әбйәлил районының Тал Ҡусҡары ауылынан Нәркәс менән Айнур Мәмлиевтәрҙең хатындағы түбәндәге өҙөк шул осорҙоң проблемаһын күтәреүе менән өлкәндәрҙе уйландырмай ҡалмағандыр: “Мин — V, ҡустым II класта тик “бишле”ләргә генә уҡыйбыҙ. Электрһыҙ бик ҡыйын, сөнки кискеһен өйгә эште башҡарып, китап уҡып, ҡул эштәре менән булашып булмай. Бигерәк тә ҡышҡыһын ҡыйын — тиҙ генә ҡараңғы төшә. Шуға ла, Ҡыш бабай, һинән ярҙам һорарға булдыҡ”.
...Ярҙам иттеме икән башҡорт Ҡыш бабайы был ауылға? Ошо хатты яҙған балалар хәҙер ҡайҙа, кемдәр булған? Ни тиһәң дә, ун йылдан ашыу ваҡыт үткән бит. Әгәр башҡорт Ҡыш бабайының даими йорто асылһа, йыл дауамында килгән хаттар йыйылып барһа, уларҙан тотош бер йыйынтыҡ туплап сығарырға булыр ине. Йәшәйешебеҙҙең, көнкүрешебеҙҙең тарихи көҙгөһөнә әйләнер ине ул.
Ә инде өлкәндәргә, мәҙәниәт һәм мәғариф хеҙмәткәрҙәренә мөрәжәғәт итеп, “Йәшлек” гәзите башҡорт Ҡыш бабайын үҙебеҙҙең милли фольклорға нигеҙләнеп яҙылған сценарийҙар менән байрам яһап ҡаршыларға саҡырҙы. Шул йәһәттән Яңы йыл сценарийҙарына конкурс иғлан итте. Һөҙөмтәлә, уҡыусылар әүҙем ҡатнашып, бәйгегә 49 ҡулъяҙма ебәргәйне. Иң ҡыҙығы: Ҡыш бабайҙың әллә күпме ярҙамсыһы уйлап табылғайны — Ҡарһылыу, Күк бүре, Ҡанатлы аҡ толпар, Ҡыш әбейе Һыуыҡбикә, сос ейән, Яңы йыл һәм башҡалар...
Башҡорт Ҡыш бабайы тоғро ярҙамсылары менән үҙ төйәгенән алдан уҡ сығып китеп, Башҡортостан буйлап, ҡар-бурандар туҙҙырып үтеп, баш ҡалалағы иң оло тантанаға — Президент Шыршыһы байрамына килеп етергә тейеш ине... Ләкин 2002—2004 йылдарҙа “Йәшлек” гәзите үткәргән акция, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, баҫма биттәрендә ваҡытлыса сара булып ҡына ҡалды.
Ә бит Рәсәйҙең 17 төбәгендә Ҡыш бабайҙың резиденциялары бар. Уларҙың һәр ҡайһыһында үҙ төбәктәренә генә хас саралар ойошторола. Мәҫәлән, Бөйөк Устюгта “Ун ике ай” күңел асыу паркы, зоопарк... Ҡыш бабай янындағы өс көнлөк сәйәхәт өсөн һәр кеше турфирмаға 18 меңдән ашыу аҡса түләй. Уға юл хаҡын да ҡушһаң, бындай мажаралар бер ҙә тылсымлы күренмәҫ, сөнки ундай ергә ғаиләләр балалары менән бара бит.
Шуның өсөн дә һәр төбәктең үҙ Ҡыш бабайын булдырыуы, уның даими йәшәү урынын төҙөүе — тәбиғи күренеш. Башҡорт Ҡыш бабайы балаларға ла, күңелендә балалығын юғалтмаған өлкәндәргә лә кәрәк. Ирәмәлдәме, Ғафуриҙамы булыр уның йорто, дәүләт кимәлендә эшләнәме, әллә берәй турист фирмаһы тотонамы, йә берәй эшҡыуар үҙ өҫтөнә аламы — нисек кенә булһа ла, был мәсьәлә хәл ителергә тейеш. Бәлки, быйыл уҡ башҡорт Ҡыш бабайы республикабыҙ балаларын ҡотларға өлгөрөр. Ҡышҡы осорҙа бәләкәстәр каникулда сәйәхәткә юлланһын өсөн әкиәти боҙ һарайын да ҡойоп ҡуйырға була. Аҙаҡ яйлап ағастан мөһабәт резиденцияһын да төҙөргә мөмкин. Ә йөкмәткеһенә килгәндә инде, был сараны бүтәндәрҙе ҡабатламайынса, үҙебеҙҙең фольклор нигеҙендә ойошторорға мөмкин.