“Доға кеүек ҡабатлайым: Барынан өҫтөн хаҡлыҡ!”16.06.2015
“Доға кеүек ҡабатлайым: Барынан өҫтөн хаҡлыҡ!” Ҡадир Әлибаев башҡорт әҙәбиәтендә күберәк балалар яҙыусыһы булараҡ киң билдәле. Шул уҡ ваҡытта ул – өлкәндәр өсөн яҙылған бер нисә шиғыр китабы авторы ла.
Әҙип 1940 йылда Хәйбулла районының Әбүбәкер ауылында тыуа. Башта тыуған ауылындағы мәктәптә, аҙаҡ Аҡъярҙа белем ала. 1958 йылдан райондың Сәғит, Үрнәк башланғыс мәғариф учреждениеларында уҡытыусы булып эшләй. 1962 – 1968 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университетының филология факультетында белем алып, артабан Хәйбулла, Баймаҡ, Учалы райондарында, Сибай ҡалаһының башҡорт мәктәп-интернатында уҡыта, әҙәби түңәрәккә етәкселек итә.

Ҡадир Әлибаев мәктәптә уҡыған йыл­дарында уҡ яҙыша башлай. Ши­ғыр­ҙары район матбуғатында, “Баш­ҡорт­ос­тан пионеры” гәзитендә, “Пионер” жур­налында донъя күрә. Уның кес­кәй­ҙәр өсөн яҙылған шиғырҙары “Аҡ шиш­мә” (1982), “Йырлы ямғыр” (1989), “Са­мауыр йыры” (1995) исемле йыйын­тыҡтарында баҫылып сығып, төрлө йәш­тәге уҡыусылар күңелен яуланы: ба­лалар баҡсаһында, башланғыс клас­тарҙа, әҙәби-мәҙәни сараларҙа фай­ҙа­ланыла. Уларҙың тәрбиәүи әһәмиәте бәхәсһеҙ.
Ҡадир Әлибаевтың өлкәндәргә тәғә­йен­ләнгән шиғырҙары һәм ҡо­ба­йыр­ҙары “Әсәйем ҡулдары” (1991), “Атай тупһаһы” (1998) китаптарында донъя күр­ҙе. Башҡортостан “Китап” нәш­риә­тендә сыҡҡан “Быуаттар тауышы” — “Башҡорт шиғриәте антологияһы”нда (2001) һәм ике телдә нәшер ителгән “Бала­лар әҙәбиәте антологияһы”нда (2004) уның сағыу шиғри ижады өлгөләре бирелде.
Шағир Ҡадир Әлибаев ябай хеҙмәт кешеһенең күркәм сифаттарын ыҡсым юлдарҙа образлы итеп һүрәтләй. Мәҫәлән:
Атай әйтә: “Таҡта йышам, әйҙә,
улым, булыш, — ти, —
Хәлеңдән килгәнсә генә
таҡ­та­ларҙы йышыш”, — ти.
Тирләп-бешеп таҡта йышам,
атайымдан ҡалышмай.
Атай әйтә: “Эш — теләктә,
эшләһәң, эш ҡарышмай, –
тигән бәләкәй генә шиғыр ябайлығы, ихласлығы менән уҡыусыла ыңғай хистәр тыуҙыра.
Бик үк ҙур булмаған әҙәби мира­ҫында Ҡадир Әлибаевтың күҙәтеү­сән­леге, йәшәйештең фәлсәфәүи асылына төшөнөргә ынтылышы асыҡ сағыла.
Дөрөҫлөктө юллағанда,
Мең бәләгә тарыным.
Донъяға танылмаһам да,
Мин донъяны таныным!

(“Донъяны таныным”).
Йәки:
Доға кеүек ҡабатлайым:
Барынан өҫтөн хаҡлыҡ!
Хаҡлыҡты артыҡ һөйгәнгә,
Бик аҙ татыным шатлыҡ!
Боронғолар бик хаҡлы:
“Тоҙло дөрөҫлөк хаҡы!”

(“Хаҡлыҡ”).

Шиғри һығымталарының тәрәнлеге бер кемде лә битараф ҡалдырмай. Ҡадир Әлибаев үҙенең ижад кредоһы итеп “Ябайлыҡта — бөйөклөк” төшөн­сәһен һайланы һәм әҫәҙәрендә ошо ҡарашына тоғро булды.
Һүҙемде яҡташым һәм ҡәләмдәшем Ҡадир Әлибаевтың яҡты иҫтәлегенә арналған шиғырым менән тамамлайым.

Ҡадири зат

Йөрөр инең яйлап ҡына,
Һөйләр инең һайлап ҡына,
Ҡарар инең һынап ҡына,
Ҡарар ҡылдың уйлап ҡына;
Яҙыр инең ҡыҫҡа ғына,
Ҡыҫҡа ғына — оҫта ғына.

Ҡадири1 зат — ҡәҙерле зат,
Һандин-һаяҡ һиндәй ир-ат.

Аҙ йөрөнөң — күпте күрҙең,
Аҙ һөйләнең — күпте тирҙең.
Аҙ бирһәләр — һоранманың,
Яҙмышыңдан зарланманың;
Тапҡаныңа шөкөр иттең,
Юғалғанға зикер2 әйттең.

Ҡадири зат — нәҙерле3 зат,
Һирәктер ул һиндәй ир-ат.

Тормошто һин ҡай берәүҙәй
Өйрәнмәнең дәреслектән.
Үгәйһеткәндә лә дәүер,
Тайпылманың дөрөҫлөктән.
Эҙләгәндә ғәҙеллекте
Китаптарың — дәреслектәй.

Ҡадири зат — хөрмәтле зат,
Рухи терәк — һиндәй ир-ат...

Исемеңә тоғро булдың:
Ижадыңда соғол булдың,
Теләгәндә, атаң кеүек,
Яугир рухлы, сая булдың.
Күңелең гел баяу булды,
Фәрештәләй аяу булдың...

Ҡадири зат — ҡөҙрәтле зат,
Йәннәттәрҙә — һиндәй ир-ат!..

1Ҡадир (ғәр.) — көслө.
2Зикер (ғәр.) — иҫкә алыу, иҫкә төшөрөү.
3Нәҙерле (ғәр.) — вәғәҙәле, бурыслы.
Ҡәҙим АРАЛБАЙ,
Башҡортостандың
халыҡ шағиры.




Вернуться назад