Былтыр республика йәмәғәтселеге профессор Жәлил Ғиниәт улы Кейекбаевтың 100 йыллығын билдәләне, гәзит һәм журналдарҙа уның хаҡында төрлө мәҡәләләр баҫылды, халыҡ-ара конференция үтте, “Башҡортостан” редакцияһында “түңәрәк өҫтәл” ойошторолдо. Был сараларҙа бер фекер сағылып үтте: ғалимдың эшен бөгөн бер кем дә дауам итмәй, уның асыштарын, ҡаҙаныштарын, яңы теорияларын таратмайҙар, аңлатмайҙар, бөгөнгө ғалимдар, яңы мәҡәләләр, китаптар, диссертациялар яҙғанда, профессорҙың хеҙмәттәренә таянмай, һөҙөмтәлә ғалимыбыҙ фән донъяһында онотола бара.
Ысынлап та, был фекерҙәрҙең ниндәйҙер нигеҙе бар: әйтәйек, ғалимдың иң әһәмиәтле, яңы иң ҙур асыштарға, теорияларға бай булған ике хеҙмәте хаҡында (“Введение в урало-алтайское языкознание”, “Основы исторической грамматики урало-алтайских языков” исемле хеҙмәттәре тураһында һүҙ бара) республика матбуғатында бер генә лә етди рецензия булманы. Ләкин ғалимдарыбыҙҙың хеҙмәттәрендә, хатта докторлыҡ һәм кандидатлыҡ диссертацияларында Жәлил Кейекбаевтың һуңғы иң мөһим хеҙмәттәренә һылтанғандары күренмәй.
Һәр ҡағиҙәнең иҫкәрмәһе булған кеүек, әйтелгән өлкәлә лә ыңғай иҫкәрмә бар. Ул да булһа үҙем менән бергә, бер факультетта, тик күрше кафедрала эшләп йөрөгән профессор Әхмәр Аҙнабаевҡа ҡайтып ҡала. Үҙ ғүмеренең иң емешле 17 йылын партия өлкә комитетында үткәрһә лә, ул фән өлкәһендә лә өлгөрлөк күрһәтте. Докторлыҡ диссертацияһы яҡламаһа ла, Рәсәйҙең Мәғариф һәм фән министрлығы, яҙған хеҙмәттәренә ҡарап, уға профессор исемен бирҙе. Шуныһын айырып әйтергә кәрәк: Әхмәр Аҙнабаев, Жәлил Кейекбаевтың студенты һәм аспиранты булараҡ, үҙенең байтаҡ ваҡытын һәм көсөн уҡытыусыһының ҡаҙаныштарын, асыштарын, яңы теорияларын аңлатыу-таратыу, уҡыу-уҡытыу эшенә индереүгә һалды. Бының өсөн бик күп мәҡәлә, дәреслектәр яҙҙы, төрлө ғилми конференцияларҙа сығыш яһаны.
Икенсе яҡтан, Әхмәр Аҙнабаев, уҡытыусыһының эшен дауам итеп, юғары уҡыу йорттары өсөн күп кенә дәреслектәр яҙып баҫтырҙы. Әйтәйек, Жәлил Кейекбаев оҙаҡ ҡына йылдар “Башҡорт теленең тарихи грамматикаһы” һәм “Төрки телдәрҙең сағыштырма грамматикаһы” тигән курстарҙы уҡытты, шуға ла 1967 йылда ошо курстар буйынса уҡыу-уҡытыу программаларын баҫтырып сығартҡайны: беренсеһе “Программа по исторической грамматике башкирского и татарского языков” (башҡорт һәм татар төркөмдәрен бергә ҡушып уҡытты — татар кафедраһында был курс буйынса уҡытыусы юҡ ине); икенсеһе — “Сравнительная грамматика тюркских языков”, өсөнсөһө “Введение в урало-алтайское языкознание” тип атала ине. Программалар 1967 йылдың аҙағында донъя күрҙе. Уларға таянып дәреслектәрен дә яҙырға хыяллана ине, әммә, үкенескә ҡаршы, 1968 йылдың мартында вафат булды. Шулай ҙа ул “Введение в урало-алтайское языкознание” исемле хеҙмәтен ҡараламала ғына булһа ла яҙып өлгөргән, уны 1972 йылда Башҡортостан китап нәшриәте баҫып сығарҙы. Хеҙмәттең алдында урынлаштырылған бәләкәй генә иҫкәрмәлә былай тип яҙылған: “Был хеҙмәтте, авторы үлгәс, Ә. Бейешев, Р. Халиҡова һәм Ә. Аҙнабаев баҫмаға әҙерләне, ә библиографияһын З. Кейекбаева төҙөнө”.
Хәҙерге көндә был курстарҙы беҙҙең университетта Әхмәр Аҙнабаев уҡыта. Шуғалыр ҙа ул 2002 йылда “Башҡорт теленең тарихи грамматикаһы”, 2011 йылда “Төрки телдәрҙең сағыштырма грамматикаһы” тигән дәреслектәр баҫтырып сығарҙы. Студенттар бөгөн шул дәреслектәр буйынса уҡый, зачет йә имтихан бирә. Беренсе дәреслеген ул бағыусылар ярҙамында 1 мең дана менән сығарғайны, шуға ла уны республиканың юғары уҡыу йорттары, хатта Силәбе, Ырымбур университеттары ла алдырҙы. Ә икенсе дәреслеге университет типографияһында 100 дана менән генә сыҡты, ә факультеттың китапханаһына 70 дана ғына килеп инде. Башҡа уҡыу йорттарына 1 дана ла бирелмәне. Нисек кенә булмаһын, Әхмәр Аҙнабаев Жәлил Кейекбаевтың “студенттың ҡулында дәреслек булырға тейеш” тигән изге хыялын тормошҡа ашырҙы.
Был курстарҙы дәреслектәргә таянып уҡытыу ыңғай һөҙөмтәләр бирә: быйыл апрель айында Алтай университетында төрки телдәр һәм әҙәбиәттәр буйынса үткәрелгән олимпиадала беҙҙең студенттар 20-ләп юғары уҡыу йорто командалары араһында икенсе урынды, ә Булат Зиннуров, шәхси беренселектә шулай уҡ икенсе урынды яулап, 30 мең һум аҡса менән бүләкләнде (беренсе урындарҙы, әлбиттә, Алтай университеты студенттары алған, сөнки олимпиада мәсьәләләрен ошо университеттың уҡытыусылары төҙөнө).
Был дәреслектәрҙән башҡа Әхмәр Аҙнабаев “Башҡорт теленең ҡушма һөйләм синтаксисы”, “Башҡорт телендә айырымланған эйәрсән киҫәктәр” (махсус курс өсөн ҡулланма), “Сопоставительная грамматика русского и башкирского языков” (проф. Р. Хәйруллина менән берлектә) тигән дәреслектәрҙе яҙып нәшер итте. Уларҙы әҙерләгәндә лә ул үҙ уҡытыусыһының фекерҙәрен, ҡараштарын файҙаланырға тырышҡан. Әйтәйек, һуңғы дәреслектә Жәлил Кейекбаевтың хеҙмәттәренә, бигерәк тә уның бөйөк билдәлелек-билдәһеҙлек теорияһына ун-ун бишкә яҡын һылтанма бар. Шулай ҙа Әхмәр Аҙнабаевтың үҙ уҡытыусыһының эшен дауам иткән иң мөһим хеҙмәте булып 1976 йылда нәшер ителгән “Башҡорт теленең тарихи морфологияһы” һанала. Уны Вәли Псәнчин менән берлектә яҙған. Китаптың 6-сы битендә түбәндәге һүҙҙәрҙе уҡырға мөмкин: “Был тикшеренеүҙәрҙә сағыштырма-тарихи метод билдәлелек-билдәһеҙлек теорияһына нигеҙләнә. Ул теория, үҙ сиратында, телдең билдәлелек һәм билдәһеҙлек грамматик категорияһына таянып, профессор Жәлил Кейекбаев тарафынан эшләнгәйне”. Йәғни, Аҙнабаев менән Псәнчин был монографияны яҙғанда профессорҙың яңы теорияһына таянған, уларҙы киң уҡыусыға, бигерәк тә студенттарға һәм аспиранттарға еткерергә тырышҡан.