Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Күңел тыныслығы табам тиһәң...
2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләре буйынса Рәсәйҙә 1,6 миллион башҡорт йәшәй, шуның
1,2 миллионы Башҡортостанда ғүмер итә.
Башҡорт теле төрки телдәр төркөмөнә ҡарай. Боронғо башҡорттарҙың яҙмаһы Алтайҙағы орхон-йәнәсәй ҡомартҡыларында сағылған. Беренсе мең йыллыҡтың аҙағында башҡорттар ислам динен ҡабул иткәс, уларҙың яҙмаһы ғәрәп графикаһы менән бирелә башлаған.

Ғәрәп графикаһында яҙыу XX быуаттың 30-сы йылдарына тиклем дауам иткән, артабан башҡорт яҙмаһы латин алфавитына күсерелә. Уҙған быуаттың 30-сы йылдар аҙағында башҡорт яҙмаһы кириллицаға күсерелә, йәғни бөгөнгө алфавитты ҡуллана башлай.
Тарихи күҙлектән ҡарағанда, башҡорт теле бик боронғо. Башҡорт, рус, инглиз, француз телдәрен яҡшы белгән һәм әле Мәскәү ҡалаһындағы ҡорд телен өйрәнеү буйынса ғилми үҙәктә эшләгән лингвист, тарихсы-ғалим Салауат Ғәлләмов, хәҙерге инглиз һәм ҡорд телдәре башҡорт теленә барып тоташа, тип фаразлай. Башҡорт һәм инглиз телдәрен сағыштырып, ике телдең фонетикаһын тикшереп, С. Ғәлләмов, Европа һәм Скандинавия илдәренә цивилизация ҡасандыр Уралдан киткән, тип иҫбатлай.
Хәҙерге башҡорт һәм инглиз телдәренә генә хас булған байтаҡ уртаҡ өндәр бар, мәҫәлән: “ҫ”, “ә”, “үә”, “ө”, “ү”, “һ” өндәре. Шуға ла башҡорт телендә һөйләшкән кешегә инглиз телен өйрәнеүе еңелерәк. Шулай уҡ башҡорт һәм немец телдәрендә лә уртаҡ өндәр бар, шуларҙың береһе – “һ”. Ул төрки телдәр араһында тик башҡорт теленә генә хас.
Әлеге ваҡытта беҙҙең һәр беребеҙ өсөн ата-бабалары­быҙҙың диненә ҡайтырға мөмкинлек асылды. Башҡорттар ислам динен X быуатта уҡ ҡабул иткән. Ә мосолмандарҙың изге китабы “Ҡөрьән” ғәрәп телендә яҙылған. Ғәрәп телендә лә башҡортсаға хас булған үҙенсәлекле өндәр байтаҡ, әйтәйек: “ҫ”, “ғ”, “ҡ”, “ә”, “ү”, “үә”, “ө”, “һ”, “ҙ”, “ә”. Шуның өсөн башҡорт телен белгән кешегә Ҡөрьән сүрәләрен уҡыу еңелгә тура килә. Бына был факторҙар, йәғни башҡорт телен яҡшы белеү, сит телдәрҙе өйрәнеүгә булыш­лыҡ итә. Әммә һәр кеше өсөн уның туған теле күңел талабы, күңел аҙығы булып тора.
Әгәр ата-бабаларыбыҙ быуаттар дауамында башҡорт ерендә йәшәгән икән, күңелебеҙ башҡорт моңона, теленә мох­тажлыҡ кисерә. Кешенең яҙмышы өсөн уның уйҙары һәм эске булмышының торошо ни тиклем ҙур роль уйнауын аңлатҡан эстон парапсихологы Лууле Виилма былай тигән: “Әгәр американ йәки инглиз кешеһе Эстонияла йәшәп тә, эстон телендә һөй­ләшә алмаһа, ошо телдең моңон тоя алмаһа, ул кеше үҙенә Эстонияла күңел тыныслығы таба алмаясаҡ”. Был фәһемле тәрән фекер беҙҙең башҡорт теленә лә ҡағыла.
Телде белеү үҙеңде уратып алған мөхитте өйрәнеү, донъяны танып белеү өсөн дә бик мөһим, һәр халыҡ донъяны, йәшәйеште үҙенсә генә ҡабул итә. Был үҙенсәлек беренсе сиратта телдә сағыла. Мәҫәлән: рус телендә “Господь сотворил человека по своему подобию” тип әйтелә. Ошо фекер башҡорт телендә: “Аллаһ Тәғәлә әҙәм балаһын ЯРАЛТҠАН” булып яңғырай, йәғни Аллаһ үҙенең бәләкәй генә өлөшөн, энергияһын, һөйөү нурын кеше­нең йәненә һалған. Беҙҙең һәр беребеҙҙең йәне Аллаһ Тәғә­ләнең һөйөү энергияһынан тора, шуға күрә лә йән мәңгелек.
Аллаһ Тәғәлә яралтҡан йән ши­келле, туған телебеҙ ҙә мәңгелек.

Әнүзә ЙОМАҒОЛОВА.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Тыныслыҡ, бер-береңә ихтирам тантанаһы

Тыныслыҡ, бер-береңә ихтирам тантанаһы 31.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Башҡорт, татар, тажик, үзбәк, ҡырғыҙ, ҡаҙаҡ, төркмән, азербайжан... Республикабыҙҙа йәшәгән төрлө...

Тотош уҡырға 2 571

50 мең һум кемдә?

50 мең һум кемдә? 31.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

“Урал аръяғы тауышы” йыр-моң конкурсының еңеүсеһе билдәле булды. Ул – 15 йәшлек Сибай ҡыҙы...

Тотош уҡырға 2 571

Ейәнсуралар йәшлеккә алып ҡайтты...

Ейәнсуралар йәшлеккә алып ҡайтты... 30.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Республикабыҙҙа театрҙар фестиваль-марафоны дауам итә. Ошо көндәрҙә штандарт йылайырҙарҙан...

Тотош уҡырға 2 252

Йондоҙ ниңә юғалған?

Йондоҙ ниңә юғалған? 30.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Ҡазандағы Дан аллеяһынан Хәниә Фәрхиҙең хәтер йондоҙо юғалған....

Тотош уҡырға 1 411

"Тамаша-2019": кемдәр еңеүсе?

"Тамаша-2019": кемдәр еңеүсе? 29.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Бөрйән районында Башҡортостандың 100 йыллығына, Театр йылына арналған “Тамаша-2019” фестивале үтте....

Тотош уҡырға 1 232

25 йылдың иң яҡшыһы...

25 йылдың иң яҡшыһы... 29.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Ике йыллыҡ тынлыҡтан һуң Байегет йәнә концерт ҡуймаҡсы....

Тотош уҡырға 1 496

Сәхнә яратһаң, бында кил!

Сәхнә яратһаң, бында кил! 29.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре ошонда сыныға....

Тотош уҡырға 1 295

Сыйырсыҡтар ҡайтып ҡуныр...

Сыйырсыҡтар ҡайтып ҡуныр... 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Уҡыусыларҙың яҙғы каникулы булыуға ҡарамаҫтан, Сибай һынлы сәнғәт мәктәбендә оҫталыҡ дәрестәре...

Тотош уҡырға 1 302

Баймаҡтың “Ҡояшлы сәхнә донъяһы”

Баймаҡтың “Ҡояшлы сәхнә донъяһы” 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Халыҡ-ара театр көнө уңайынан Баймаҡ үҙәк китапханаһында “Ҡояшлы сәхнә донъяһы” исемле фотокүргәҙмә...

Тотош уҡырға 1 124

Зәйнетдиндең үҙ лейблы буласаҡ

Зәйнетдиндең үҙ лейблы буласаҡ 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Йыр-моңға ла, бейеүгә лә берҙәй маһир, ундан ашыу музыка ҡоралында оҫта уйнаған, башҡорт...

Тотош уҡырға 1 233

Ҡурсаҡ театры яңыра

Ҡурсаҡ театры яңыра 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры, ниһайәт, капиталь ремонтланасаҡ һәм уға яңы төкәтмә төҙөйәсәктәр....

Тотош уҡырға 1 138

Сәнғәтте яратҡандар

Сәнғәтте яратҡандар 27.03.2019 // Мәҙәниәт һәм cәнғәт

Профессиональ сәнғәткә хеҙмәт итеүселәрҙе берләштергән байрам булараҡ һәр ижади коллектив өсөн...

Тотош уҡырға 1 363