Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып...
Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып... Ғабдрахмандан һуң улы Һашим батшалыҡҡа килә. Уҡымышлы кеше булараҡ, атаһы кеүек төрки фәндәрҙе үҫтереүгә күп көс һала, “Инжил”де, “Тәүрәт”те ғәрәпсәгә тәржемә иттерә. Унан улы Хәҡәм батшалыҡ итә. Артабан етәкселеккә Икенсе Ғабдрахман килә. Иленә төрлө ерҙәрҙән ғалимдар индереүгә, мәктәптәрҙе, мәҙрәсәләрҙе үҫтереүгә күп көс һала ул. Үҙенең балалары ла ҙур белемле булараҡ таныла. Диңгеҙ буйлап һатыу серҙәре өйрәтелгәнлектән, сауҙагәрҙәр арта. Ғәрәп йүнселдәренең эшмәкәрлеген киңәйтеү маҡсатында күп итеп кәмәләр яһала, почта хеҙмәте булдырыла. Оҫта етәксе, ойоштороусы Икенсе Ғабдрахман, мәмләкәткә 31 йыл идара итеп, вафат була. Унан һуң тәхеткә бер-бер артлы Мөхәмәд, Минҙур, Ғабдулла батшалар килә.
Артабан Өсөнсө Ғабдрахман етәкселек итә башлай. Уҡымышлы заттан булараҡ, эшен ифрат оҫта башҡара. Уның дәүерендә Индас дәүләте мәғариф, сауҙа өлкәләрендә ҙур уңыш ҡаҙана, донъяны хайран ҡалдырырлыҡ дәрәжәгә етә. Тиңе булмаған мәктәп һәм мәҙрәсәләр, ҙур-ҙур мәсеттәр данлы биналарҙан һанала.
Был дәүерҙә ғәрәп сауҙагәрҙәре Индас фабрикаларында туҡылған затлы тауарҙар менән донъяның төрлө тарафында һатыу итә. Өсөнсө Ғабдрахман, күп мал биреп, Индасҡа бихисап ғалим йыя. Һөҙөмтәлә Ҡыр тибә тигән ҡала ғилем усағына әүерелә. Мәмләкәт күп һуғышта еңеп сыға. Ғабдрахмандың ҡылысынан Европа батшалары ҡалтырап торор була. Оҫта етәксе 50 йыл батшалыҡ итеп, баҡыйлыҡҡа күсә.
Урынына ҡалған улы Хәҡәм мәҙәниәт, белем усаҡтарын үҫтерә. Ирҙәр кеүек үк, ҡатындар ҙа ғалимә, мөҙәрисә булып эшләй башлай. Улар өсөн айырым мәҙрәсәләр булдырыла. Араларында Ләбнә, Фатима, Ғәйшә, Хәҙисә кеүек ғәйәт мәшһүрҙәрен әйтергә мөмкин.
Хәҡәм мәсет, китапхана, университеттарҙы күпләп төҙөтә. Үҙенең 600 мең самаһы дана китабын халыҡҡа тапшыра. Ғөмүмән, был дәүерҙә мәмләкәт меңдәрсә шәкерте, бөйөк ғалимдары менән дан ала. Хатта Европа халыҡтарының да күбеһе ошонда һабаҡ алып, үҙ ерендә балаларға белем бирә. Индас мосолмандары уларға хөкүмәт эшендә лә, байлығын арттырыу йәһәтенән дә ярҙам итә.
Мәмләкәт халҡы үҙ төйәген матурлап, йәннәт хәленә еткерергә тырыша, сәләмәт тормош алып бара. Ерен һатып эскән кешеләргә ҡарата ҡаты яза бирелә. Хәҡәм, 15 йыл батшалыҡ итеп, баҡыйлыҡҡа күсә.
Унан һуң килгән етәкселәр, артыҡ хеҙмәт күрһәтмәйенсә, дәүләтте бөлгөнлөккә төшөрә. Мәҫәлән, Икенсе Һәшәмдең һәләтһеҙлеге арҡаһында ил эсе бутала, сыуалыштар башлана. Сөләймән, Ғабдрахман исемле кешеләр батшалыҡты тартып ала. Үҙ-ара һуғыштарҙа мосолман ҡаны даръялай түгелә. Өсөнсө Һәшәм иһә илгә ситтән ингәндәрҙе ҡыуып сығарыуға өлгәшә, әммә губернаторҙарҙы бер ҡорға йыя алмай. Шунлыҡтан, дәүләтте тергеҙеү мөмкин түгел тип, етәкселектән баш тарта. Һөҙөмтәлә ҙур Индас батшалығы бөтөрөлөп, бәләкәй генә 14 өлөшкә бүленә, улар һәр береһе үҙаллы йәшәй башлай.
Ҡыр тибә ҡалаһының аҡыллы зат­тары кәңәшләшеп, Мрабтин хөкүмәте­нән ярҙам һорай. Дәүләттең хакимы Йософ әл Фәһрәй ғәскәр менән килеп, Индастағы сит халыҡты һөрөп сығара, әммә үҙ-ара ыҙғышты туҡтата алмай. Һөҙөмтәлә Индастың күп ерҙәре ситтәр ҡулына күсә. Аҫаба халыҡтың ҡалғаны “Бәни Әхмәр” тигән хөкүмәткә берләшә, хакимдары Ғабдулла бәни Әхмәр була. Пайтәхет Ғарната ҡалаһында урынлаша. Тормош әкренләп яйға һалына, мәктәптәр, мәҙрәсәләр төҙөлә. Әлбәйҙә тигән һарай донъяның бөйөк биналарынан кәм булмай. Ләкин бер аҙҙан бында ла бола ҡуба, хөкүмәт, үҙен һаҡлай алмайынса, ситтәр ҡулына күсә. Шуның менән алға киткән, мәғрифәтле, бөтөн донъяға билдәле Индас дәүләте юҡҡа сыға.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Донъя именлеге ниҙән башлана?

Донъя именлеге ниҙән башлана? 29.03.2019 // Иман

Бер хикмәттә, ололарҙың ғүмерен иғтибар, уларҙың кәңәштәрен тыңлай белеү оҙонайта, тиелгән. Бөгөнгө...

Тотош уҡырға 1 466

Юлға фатиха бирер

Юлға фатиха бирер 29.03.2019 // Иман

Мәсетле районының имам-мөхтәсибе Азамат Вәлиев битараф булмаған замандаштарыбыҙҙан изге эштә ярҙам...

Тотош уҡырға 1 381

Апрелдең изге кистәре

Апрелдең изге кистәре 29.03.2019 // Иман

Быйылғы апрель мосолман календары буйынса рәжәб һәм шәғбанға тура килә. Ә был айҙар, мәғлүм ки, иң...

Тотош уҡырға 1 472

Гүзәл затты хәстәрләмәһәк...

Гүзәл затты хәстәрләмәһәк... 01.03.2019 // Иман

Яҙ башында дәүләт тарафынан ҡабул ителгән иң матур байрамдарҙың береһе – 8 Март. Йәшәйештең нигеҙе,...

Тотош уҡырға 1 275

Ниндәй бүләк бирергә?

Ниндәй бүләк бирергә? 01.03.2019 // Иман

Ир-ат ҡатын-ҡыҙҙы байрамда матур бүләктәр менән һөйөндөрөргә тырыша. Исламда быға ниндәй ҡараш?...

Тотош уҡырға 1 892

Рәжәбтә ни сәсһәң,  Рамаҙанда шуны урырһың

Рәжәбтә ни сәсһәң, Рамаҙанда шуны урырһың 01.03.2019 // Иман

Мосолман календары буйынса 1440 йылдың яртыһы ла үтеп бара. Йома, 8 март, етенсе ай рәжәбтең...

Тотош уҡырға 1 473

“Тупһа”ғыҙ ныҡ булһын

“Тупһа”ғыҙ ныҡ булһын 08.02.2019 // Иман

Тупһа – йорттоң көҙгөһө. Ошоға бәйле хикмәтте иҫкә төшөрәйек....

Тотош уҡырға 1 568

Көнсөллөк нимәгә килтерә?

Көнсөллөк нимәгә килтерә? 08.02.2019 // Иман

Һәр әҙәм балаһы донъяла үҙенең көсө еткәнде эшләй. Ә инде төрлө ихтыяждарҙы ҡәнәғәтләндереү – Аллаһ...

Тотош уҡырға 1 722

Ҡөрьән – оло фән

Ҡөрьән – оло фән 08.02.2019 // Иман

Бөгөн – Рәсәй фәне көнө. Ошо уңайҙан мосолман донъяһында ғилемдең тотҡан урыны хаҡында иҫкә алып...

Тотош уҡырға 1 369

Матур кейенһен, биҙәнһен...

Матур кейенһен, биҙәнһен... 08.02.2019 // Иман

Әл-хәмдү лил-ләһ, мосолман ҡатын-ҡыҙы кейеме йылдан-йыл күркәмләнә, зауыҡлыраҡ, сағыуыраҡ була...

Тотош уҡырға 1 327

Һөнәрле ҡулында ҡот уйнай

Һөнәрле ҡулында ҡот уйнай 08.02.2019 // Иман

Үҙ көстәре менән ике ҡатлы ҙур йорт һалып, уңайлы шарттарҙа алты бала тәрбиәләгән, дини ҡанундарҙы...

Тотош уҡырға 1 333

Иргә ниҙәр тыйыла?

Иргә ниҙәр тыйыла? 01.02.2019 // Иман

Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт ғәләйһис-сәләм мосолман ирҙәрҙе алтын-көмөш менән мауығып китеүҙән тыйған....

Тотош уҡырға 1 599