Кредит алырға яратаһыңмы? Был һорау артыҡ та кеүек – кредитһыҙ йәшәгән кешене осратыуы ҡыйын хәҙерге заманда. Ләкин бурысҡа алғанда матур әйбергә күҙ ҡыҙыуҙан алда аҡыл менән үлсәргә, мөмкинлегеңде самалап ҡарарға кәрәк. Был мәҡәлә шундайҙарға – ете ҡат үлсәп, бер ҡат киҫеүселәргә – иҫәпләнгән, сөнки күптән түгел кредит алыусыларҙың тормошон ҡатмарландырыусы закон үҙ көсөнә инде...Был ҡануниәт тәүге сиратта бирәсәген онотоп, бөгөн ҡулға алған ҙур сумманан үрле-ҡырлы һикереп шатланыусыларға ҡағыла: “Нотариат тураһындағы ҡануниәт нигеҙҙәре”нә үҙгәрештәр индереү һөҙөмтәһендә банктарға кредит буйынса кисектерелгән бурысты ҡайтартып алыу ябайлашты. Хәҙер улар бының өсөн судҡа мөрәжәғәт итеп тормай, нотариустан ҡарар сығартып ҡына аласаҡ һәм артабан бурыслының мөлкәтен ҡулға алыу эшенә бер хоҡуҡи тотҡарлыҡһыҙ тотонасаҡ. Суд эше, белеүебеҙсә, бик сетерекле һәм оҙайлы процесс: банктың юрисы дәғүә яҙа, уны ҡарауҙың ҡасанға тәғәйенләнеүен көтә, ғәйепле яҡ үҙ адвокатын яллай, уныһы тағы дәғүәне кире ҡағырға маташҡан дәлилдәре менән күмеп ташлай. Суд уларҙың барыһын да ҡарарға, һәр яҡты тыңларға бурыслы. Ултырыштар әленән-әле кисектерелә: йә теге яҡтың адвокаты килмәй, йә был яҡ сирләп китә йәки ашығыс командировкаға киткән. Йылдар буйы барған суд эштәре бихисап. Ә бушҡа киткән ваҡыт – банк өсөн иҡтисади юғалтыу. Шуға күрә яңы ҡанун улар өсөн бик отошло булып сыҡмаҡсы.
Кисектерелгән бурыс тип түләү датаһынан һуң да ике ай буйы ҡайтарылмаған аҡсаны атайҙар. Рәсәй Граждандар кодексының 811-се статьяһының 1-се пунктына ярашлы, түләү ваҡыты уҙған бурысҡа айырым процент ҡулланыла алыуы ҡанунлаштырылған. Ә илдең Юғары суды Пленумының 1998 йылдың 4 октябрендәге 13-сө һанлы ҡарары был проценттарҙың кредит килешеүендә ҡаралғандан да ҙурыраҡ булыуын законлы тип таный. Тимәк, бурысты ваҡытында ҡайтармаһаң, банктарға үпкәләргә урын юҡ.
Хәҙер килеп, банктарға бурысты ҡайтартыу еңеләйҙе. Белгестәр аңлатыуынса, уларҙың был хоҡуғы быйыл июль айында үҙ көсөнә ингәйне. Ләкин яңы ҡанунға ярашлы документтарҙы әҙерләү күпмелер ваҡыт талап итте. Хәҙер банктар бурысҡа аҡса биргәндә килешеүгә яңы шартты ла яҙа ала, унда кисектерелгән бурысты нотариус ҡарары нигеҙендә мәжбүри түләтеү тураһында әйтеләсәк.
Бер нәмә лә буш урында тыумай. Банктарҙы ла шундай ҡанунды ҡабул иттереүгә өлгәшергә нужа мәжбүр иткән. Башҡортостанда ғына ла, мәҫәлән, халыҡтың кредит буйынса кисектерелгән бурысы ошо көҙгә ҡарата 27 миллиард һумдан ашып киткәйне. Ә барлығы халыҡҡа 272 миллиард 39 миллион һум кредит таратылған. “СеверИнформ” мәғлүмәт агентлығы хәбәр итеүенсә, беҙҙең республикалағы һәр кешегә 67 мең һумға яҡын кредит бурысы тура килә.
– Бурысты ҡайтарыуҙың оҙаҡҡа кисектерелеүе бик күптәрҙең финанс белеме һәм мәҙәниәте түбән булыу арҡаһында килеп сыға. Ундайҙар алдағы килемдәрен насар күҙ алдына килтерә һәм үҙ көстәренә артыҡ ышана, – тип аңлаталар Башҡорт дәүләт университетының Финанс һәм һалым түләү кафедраһы профессоры Илдар Зөлҡәрнәй менән ВТБ24 банкының беҙҙең республикалағы идаралығы етәксеһе Айҙар Зөбәйеров. Кредит тарихы буйынса милли бюро хисаплап сығарыуынса, Башҡортостанда 14 йылға иҫәпләнгән 1,5 миллион һумлыҡ ипотека кредитын даими түләп барыу өсөн айына 60 мең һумлыҡ килемгә эйә булыу мотлаҡ. Ә беҙҙең республикала уртаса айлыҡ килем 27 мең һум ғына. Айлыҡ иғәнәне кисектереүһеҙ түләп барыу һәләтен төрлө банктар төрлө ысул менән тикшерә, ләкин күпселеге был иғәнә кешенең айлыҡ килеменең өстән бер өлөшөнән ашмаҫҡа тейеш тип иҫәпләй.