Төп ҡытыршылыҡтар ниҙән ғибәрәт һуң? Нисек итеп урындағы үҙидаралыҡтың абруйын, мәртәбәһен арттырырға? Башҡортостандың бер районында сәфәргә йөрөгәндә ауыл муниципалитеты етәксеһенә лә шундай һорау бирҙем. Оҙаҡ уйлап торманы ул: “Аҡсаң булһа, абруй күтәрелә инде ул”, — тип кенә яуапланы. Унан тағы ла был проблеманы нисек хәл итеүҙәре менән ҡыҙыҡһындым. “Бар күҙ терәп торғаныбыҙ – ауылдағы бәләкәй эшҡыуарҙар, йәғни кескәй магазин асыусылар инде. Шыршы байрамы, һабантуймы, башҡа берәй сарамы, хәйер һораған кеүек шуларға йүгерәбеҙ…” Шулай булғас, был эшҡыуарҙарға мөмкин тиклем ярҙам да итәһегеҙҙер, тип әйтергә ҡыйманым. Һатыусыларҙан белешергә булдым. Әлбиттә, уларҙың береһе лә зарланманы. Шулай ҙа ауыҙ тултырып маҡтағандарын да ишетмәнем. “Артыҡ рәнйетмәйҙәр былай. Ни һораһаң, шуны бирергә торалар, тик барыбер ҙә бөтәһенә лә аҡса талап итәләр”, — тигәнерәк фекер әйттеләр. Бесәнлек бүлеү йәки хужалыҡтан арзан хаҡҡа бесән биреү, утын менән тәьмин итеү йә яғыулыҡ менән ярҙамлашыу… Теләһәң, әллә күпме ысулды һанап үтергә була. Шулай итеп, ауылдағы магазин хужаларын йәлләү тойғоһо уянды.
Ысынында иһә мәсьәлә шулай ҡуйылған икән. “Бизнесты үҫтереү” урындағы властың төп бурыстары теҙмәһенә бөтөнләй инмәгән. Ярай, ауылдарҙа ниндәйҙер ҙур предприятиеләр юҡ, ти. Ә бит әҙме-күпме килем килтергән кешеләргә ярҙам итергә була. Мәҫәлән, бер инвестор үҙенең бизнесын үҫтереү теләге менән ауыл йә район үҙәгенә килә. Эшен асып ебәрһә, урындағы халыҡҡа эш урыны булыр, район, ауылдар терелер, тип уйлай ул. Әммә тап урындағы власть тарафынан күп кенә ҡаршылыҡтарға юлыға. Әлбиттә, иң тәүҙә ул етештереү ҡоролмаларын урынлаштырыу өсөн ер биләмәһе һораясаҡ. Ҡасан тәүге килеүенән үк, хатта уңышлы инвесторға ла, ер биләмәһе бирелгәне бар? Ул бит, беҙҙең аңлауыбыҙса – “КИЛМЕШӘК” , йәғни ситтән килеп, беҙҙең ер менән тиҙ генә байырға самалай. Уға туранан-тура былай тип әйтмәҫтәр, әлбиттә. Әммә төрлө документтар әҙерләү, ҡултамғалар, рөхсәт ҡағыҙҙары йыйыуҙа, ай-һай ярҙам итеүсе табылырмы? Етмәһә, коррупция килеп ҡушылһа?
Был тәңгәлдә фекерҙәр күп. Ярай, урындағы власть бизнесты үҫтереүҙә ярҙам итергә әҙер, ти. Әммә ул ошондағы муниципалитетҡа файҙалы булырға ла тейеш бит әле. Быны нисек тормошҡа ашырырға?
Беренсенән, бары тик ирекле конкурентлыҡ ҡына ыңғай һөҙөмтә бирәсәк. Йәғни инвестор хужалыҡты үҙе һайларға тейеш. Бының өсөн һатып алыуҙы ойоштороу тәртибен яйлау талап ителә.
Тағы ла муниципаль берәмек етәксеһенең төп бурыстарының береһе итеп биләмәлә ыңғай эшлеклелекте үҫтереү һәм күберәк инвестиция йәлеп итеүҙе ҡуйырға. Ошо шартты яҡшы үтәгәндәргә финанс ярҙамы күрһәтелһен ине. Финанс тигәндән, уны һалым сәйәсәтен көйләү аша ла тормошҡа ашырырға мөмкин бит. Мәҫәлән, тейешле күләмдә инвестицияны арттырҙың икән, һалымды аҙыраҡ түләйәсәкһең.
Ҡыҫҡаһы, йәмәғәт, әйҙәгеҙ үҙебеҙҙең тормошобоҙҙо ыңғайға үҙгәртер закондар ҡабул ителгәндә шымып ҡалмайыҡ. Ҡайҙа мөмкин, шунда үҙ тәҡдимебеҙҙе ебәрәйек. Беҙҙеңсә уйлағандар күберәк булһа, закон талаптары ла шул яҡҡа бороласаҡ.