Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
“Янғантау” Малаяҙ районының Илтәй ауыл советында, “Сулпан” колхозына километр ярым йыраҡлыҡта, Үҙән йылғаһының бейек яр башындағы пар ванналары бик йыраҡтағы байтаҡ кешеләргә күптән билдәле. Ул бигерәк тә ревматизм менән ауырыған кешеләргә килешә. Шул тирәләге аҡ һаҡаллы ҡарттарҙың әйтеүҙәренә ҡарағанда, тауҙың пар сығара башлауына өс йөҙ йылдан артыҡ ваҡыт уҙған, “ҡаты ямғыр яуған ваҡытта йәшен йәшнәп, тау башындағы бик ҙур ҡарағайҙы йәшен атып, уны тамырынан ҡутарып алып ташлаған”. Бына шул ваҡыттан башлап тау яна башлаған. Шуның өсөн “Янғантау” исеме бирелгән. Ләкин нимә янғанлығын берәү ҙә белмәгән. 150 йыл самаһы ваҡыт уҙғандан һуң ғына был яҡтарға академик Паллас килеп сыҡҡан. Ул сланец таштарының янғанлығын белдергән. Унан һуң килгән геолог Чернышов был турала икенсе фекер әйткән. Хәҙер академик Палластың фекеренә ҡаршы әйтеүсе юҡ.
1919 йылға тиклем бында тәртип урынлаштырып, килгән ауырыуҙарҙы хеҙмәтләндереү тураһындағы бурысты өҫтөнә берәү ҙә алмай. Үҙән буйына коммуна килеп урынлашҡас ҡына тау башына, пар сығып торған урында, таҡтанан бер кескәй йорт һалына, ванналар эшләнә. Коммуна башҡаны эшләй алмай. 1919 йылға тиклем һәр кем үҙ белдегенсә ҡайҙа пар сыҡһа, шунда соҡор ҡаҙып ята. Ә ҡайһы берәүҙәр, көн буйы ятыу арҡаһында, янып та үлгеләгәндәр. Сөнки тау аҫтынан сыҡҡан парҙың ҡыҙыулығы 60-70 градусҡа тиклем етә. Билдәле, бер ниндәй ҙә медицина ярҙамы булмаған. Медицина ярҙамы 1934 йылдан башлап ҡына ойошторола. Ул да ваҡытлыса ғына. Бик ябай эшләнгән ванналарҙан файҙаланыр өсөн коммуна ҡайһы бер ваҡыттарҙа көнөнә ете һумға тиклем аҡса алған. Ә хәҙер ваннаға һәр бер инеү – 50 тин. Врач ҡушыуы буйынса һәр кем көнгә ике тапҡыр ғына инә.
Тау аҫтынан сыҡҡан йомшаҡ йылы пар һөйәк, быуын ревматизмы менән ауырыған кешеләргә ныҡ килешә. Элек ревматизм менән ауырыған берәү: “Мин һыҙланыу арҡаһында һис йоҡлай алмай торғайным. Бына үткән йыл ошо ванналарҙа бер ай самаһы ятып дауаланғандан һуң, ауырыу һурып алған кеүек бөттө”, – ти. ”Сулпан” колхозында эшләгән ҡарттар: “Кешеләр таяҡ менән килеп, аяҡ менән ҡайтып китәләр”, – тиҙәр. Врач Бүләковтың әйтеүенә ҡарағанда, пар ревматизм менән ауырыған кешеләргә генә түгел, “неврастения һәм ҡатын-ҡыҙҙар ауырыуы менән ауырыған кешеләргә лә килешә”. Дарыуланып ятҡан кешеләр араһынан: “Ауырыуҙы бөтөрөүгә ярҙам итмәй”, – тигән һүҙҙе ишетә алмаҫһығыҙ. Хатта яңы ғына килеп 4-5 тапҡыр ғына ваннала ятҡан ауырыуҙар ҙа “Нисек, арыуланып буламы?” – тип һорауға: “Арыуланып була, тәнем йомшап, яҙыла башланы әле”, – тигән яуапты ишетәһең. Бында һәр ваҡыт уртаса 70-80 кеше булып тора.
Ләкин ауырыуҙар өсөн тормош шарттары тыуҙырылмаған. Торлаҡ юҡ. Ҡайһы бер ауырыуҙар үткән йыл Башнаркомздравтың клиника һәм врач өсөн һалдырған йорттарында яттылар. Билдәле, улар бында һыйып бөтә алмайҙар. Ҡайһылары ағас араһында ҡыуыш ҡороп яталар. Ашхана юҡ. Ауырыуҙар өсөн һыуыҡ һыу ҙа ҡайһы бер ваҡытта булмай. Ә врач Бүләков килгәнсе, һыуҙы ауырыуҙарға сәйнүген 25-30 тиндән һатып биргәндәр. Врач, ваннанан сыҡҡас, йылы һәм тыныс урында ятып ял итергә ҡуша. Ә урын юҡ. Ауырыуҙар ҡайҙа етте, шунда яталар. Һатыу эштәре ойошторолмаған. Йыланыш сельпоһы 3-4 көнгә бер тапҡыр ғына килеп китә. Бешкән икмәк һатылмай. Ауырыуҙар хосуси ҡулдан һөттөң литрын 2 һумға һатып алырға мәжбүр булалар. Бер гәзит-журнал да юҡ. Ҡыҫҡаса әйткәндә, һәр кем үҙ ҡарамағына тапшырылған.
“Янғантау” алдағы көн өсөн ҙур ышаныс бирә. Фән эйәләренең әйтеүҙәре буйынса, ундағы сланец таштары әле бик күп йылдар янасаҡ. Бындай ҡиммәтле урын донъя йөҙөндә бары 3 урында ғына. Уның ҡалған икеһе Америка һәм Германияла. Бында ҙур, өлгөлө санаторий төҙөү өсөн бөтә мөмкинлектәр бар.
Ләкин әлегә тиклем бер кем тарафынан да тейешле әһәмиәт бирелеп еткәне юҡ. Хатта 1935 йыл өсөн бер аҙ аҡса ла ебәрелмәгән. Ә Малаяҙ районы, яңы ойошторолоу сәбәпле, аҡса менән ҙур ярҙам итә алмай. Шулай ҙа Малаяҙ районы мөмкин булған тиклем ярҙам иткән хәлдә, бик күп эш эшләнгән булыр ине. Күрәһең, район ойошмалары ауырыуҙарҙың хәлдәре менән ҡыҙыҡһын­майҙар. Был иптәш Сталиндың кадрҙар тураһын­дағы күрһәтеүҙәрен онотоу тигән һүҙ. Уҡырға бер газета ла булмауы быны бик асыҡ күрһәтә булһа кәрәк. Һаулыҡ һаҡлау комиссарлығы быға иғтибар итергә тейеш.

(“Башҡортостан”, 1935 йыл, 5 август, 177-се һан). Баҫмаға БР Китап палатаһы әҙерләне.

Шул дәүерҙә гәзиттә ҡулланылған тел-стиль үҙенсәлектәре һаҡланды.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар

Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар 01.04.2019 // Йәмғиәт

Һуңғы ваҡытта ирекмәндәр хәрәкәте беҙҙең тормошобоҙҙа һиҙелерлек урын биләй....

Тотош уҡырға 4 009

Һыу инергә ваҡыт етте...

Һыу инергә ваҡыт етте... 01.04.2019 // Йәмғиәт

6 апрелдә Өфө ҡалаһындағы Үҙәк баҙар янындағы Һалдат күленә килһәгеҙ, үкенмәҫһегеҙ. Унда тәүлек...

Тотош уҡырға 3 370

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә 31.03.2019 // Йәмғиәт

– Мөхәббәт ҡайҙа юғала? – тип һораған атаһынан бәләкәй Бәхет. – Үлә. Кешеләр булғанды ҡәҙерләмәй,...

Тотош уҡырға 3 916

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..."

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Асыу, ярһыу кешенең бөтөн тәнен, күңелен ялмап алыусан. Шуға әҙәм балаһының бындай осраҡта...

Тотош уҡырға 3 812

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп 31.03.2019 // Йәмғиәт

Ирекмәндәр Сибайҙа өс айҙан ашыу инде “Йәшәү ризығы” тип аталған мәрхәмәтлек акцияһы үткәрә: ауыр...

Тотош уҡырға 3 175

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..."

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Имам-хатип мәсеткә вәғәз һөйләргә килһә, унда бер генә кеше – йәш көтөүсе – ултыра, ти....

Тотош уҡырға 3 390

135 мең граждан саҡырыла

135 мең граждан саҡырыла 31.03.2019 // Йәмғиәт

Рәсәй Президенты хәрби хеҙмәткә яҙғы саҡырылыш тураһында указға ҡул ҡуйҙы. Ул кисә, 30 мартта,...

Тотош уҡырға 2 933

Йоҡларға ҡурҡам...

Йоҡларға ҡурҡам... 30.03.2019 // Йәмғиәт

Баҡыйлыҡҡа күскәненә тиҫтә йылға яҡын ваҡыт уҙһа ла, әсәйем һуңғы арала төшөмә йыш инә башланы....

Тотош уҡырға 3 504

Йәкшәмбелә ғаилә менән ҡайҙа барырға була?

Йәкшәмбелә ғаилә менән ҡайҙа барырға була? 29.03.2019 // Йәмғиәт

Ҡул эштәре менән булыу, аш-һыу бешереү, бейеү, һүрәт төшөрөү, спорт уйындары... Ә һеҙҙең ғаиләнең...

Тотош уҡырға 1 893

"Мин Хәйбулланан!" тип ғорурланыр йәштәр ҙә

"Мин Хәйбулланан!" тип ғорурланыр йәштәр ҙә 29.03.2019 // Йәмғиәт

Башҡортостандың 100 йыллығына арналған саралар дауам итә. Бөгөн, мәҫәлән, Хәйбулла районы үҙәге...

Тотош уҡырға 1 912

Сарыҡ нисек тегелә?

Сарыҡ нисек тегелә? 29.03.2019 // Йәмғиәт

Учалы тарих һәм тыуған яҡты өйрәнеү музейында башҡорттоң традицион аяҡ кейеме – сарыҡ тегеү буйынса...

Тотош уҡырға 2 072

15 апрелдә башлана

15 апрелдә башлана 29.03.2019 // Йәмғиәт

Учалы районы хакимиәтендә подъездарҙы төҙөкләндереү буйынса республика программаһының тормошҡа...

Тотош уҡырға 1 840