Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Йәмғиәтте тотоп торған рухи бағана
Тау — Тәңрегә яҡын урын

Һәммә тапҡыр тауға күтәрелгәндең үҙ маҡсаты була. Шуға ыңғайлап теләк әйтелә. Әгәр ямғыр теләргә әбейҙәр менә икән — һыу ситенә һалырға тауҙан ваҡ таш алып төшә. Ә инде ямғырҙы туҡтатыр өсөн, Алла ризалығын һорап, ул ташты тауға кире илтеп ҡуя. Тауҙан төшкәс, тағы ла тау эйәһенә рәхмәт әйтелә. Доға уҡыла. Артҡа боролоп ҡарамай ҡайтып китәләр.
Тау башында әүлиә ҡәбере булһа, ҡырҡ аҙым ҡала сәләм бирергә, мотлаҡ доға, аят бағышларға кәрәк.
Яман эсле, ҡара ниәтле, көнсөл кешене тау эйәһе яратмай, ел-дауыл ебәрә. Тау башында араҡы, һыра эсеү ҡәтғи тыйыла. Зиһене тайшанған (иҫерек) кешенең ғүмергә зәғиф булып ҡалыуы мөмкин, тиелә халыҡ ышаныуында. Тау эйәһе хатта бер кеше бәләһе өсөн ауылға ҡаза ебәргән: йыландар төшөп, мал-тыуарҙы, кешене ҡазалаған.

"Ҡышҡы Нардуған — оло байрам ул, туған!"

Нардуған байрамы йыл ахырында, көн ҡыҫҡарыуҙан туҡтағас уҙғарыла. Ҡыш булыуына ҡарамай, берәй иркен йортта йыйын йыялар. Йыйынға һәр кем үҙ өлөшөн тотоп килә: итен, ҡаҙы-ялын, майын, һалмаһын, ярмаһын — барсаһын. Сапҡынсылар, бала-саға өйҙән-өйгә хәбәр тарата, теләк теләй, теләкте урамда ла әйтеп йөрөйҙәр:
Нар, нар, нарына,
Бәхет бирһен барына.
Мал-тыуарың түл йәйһен,
Бала-сағаң ит ейһен!
Малың ашһын ҡуранан,
Ашың ашһын буранан!
Илең, йортоң һил булһын,
Күңелегеҙ киң булһын!
Өйгә инеп, шулай тигәс, өй хужалары, үҙҙәре ни ашаһа, теләкселәргә лә шунан өлөш бирә. Өйҙән сығыр саҡта йәнә һамаҡлағандар:
Нар, нар, нарына,
Рәхмәт һеҙгә барына!
Малдарығыҙ түл йәйһен,
Барсағыҙ ҙа ит ейһен;
Һөтлө булһын бейәгеҙ,
Уҡлы булһын йәйәгеҙ;
Мәргән булһын уғығыҙ;
Барға сыҡһын юғығыҙ,
Малығыҙ ашһын ҡуранан,
Ашығыҙ ашһын буранан;
Ил-йортоғоҙ һил булһын,
Йәннәттәргә тиң булһын.
Әйҙә, амин тотайыҡ,
Йортоғоҙҙо ҡотлайыҡ!
Шулай тип доға ҡылалар ҙа:
"Нар, нар, Нардуған,
Нардуғанға бар, туған", —
тип саҡырып китәләр.
Йыйын булған йорт эсендә һый бөтөүгә тышта төрлө уйын уйнала — ҡарттар урам буйлап тәкбир әйтеп уҙа. Аулаҡ йортта ҡыҙҙар йондоҙнамә аса, фал һала — кейәүгә сығырҙарын, кемгә барырҙарын юрай. Иртәгәһен өйҙән-өйгә ҡунаҡҡа йөрөшөү башлана. Байрам ике-өс көнгә, аҙнаға һуҙыла.

Ҡышҡы Нардуған

Ҡышҡы Нардуған 21 декабрҙән 25-енә тиклем ҡояштың торошона арналған байрам итеп үткәрелә. Ҡар бәрешеп уйнау, көрәш, тауҙан тәгәрәшеү һәм башҡалар була.
Аңлатма: ҡышҡы уйындар тынысыраҡ үтә, сөнки был мәл Тәбиғәттең ваҡытлыса үлгән мәле һанала. Шуға күрә "кис ултырыуҙар", "аулаҡ өй"ҙәрҙә төрлө йыр, уйын ойоштороп, әкиәт, ҡарһүҙ һөйләү үтә. Батырҙар, ҡаһармандар хаҡында һөйләү, йырлау кешегә көс йыйырға, ваҡытлыса көсһөҙ булған тәбиғәт ҡеүәтен арттырыуға булышлыҡ итә. Борон йылҡынан ҡорбан салынған, бар халыҡ бергә йыйылып һыйланған.
Бер-береңде ҡунаҡҡа саҡырып һыйлау, йыр-моң мәжлестәре үткәреү "саҡырышыу" тип аталған.

"Йәйге Нардуған — яңы йәшеллек тулған"

Йәйге Нардуған аяулығы менән айырыла. Был көндәрҙә (25 июндән 5 июлгә тиклем) Тәбиғәтте аяғандар. Ау аулау, тереклектән ҡан сығарыу — мал салыу, ағас киҫеү, бесән сабыу — кеүек эштәр тыйылған. Тик, ни ғәжәптер, нәҡ ошо ваҡытта им-томға тип сәскәләр, шифалы үләндәр йыйып алғандар. Аяҙ көндәрҙә йылға-күлдәргә етмеш ете төрлө сәскә һалғандар. Был шулай уҡ йәйҙең һәйбәт килеүенә ышанып эшләнгән. Тора-бара был ғәҙәткә инеп киткән: халыҡ йыл һайын сәскә байрамы үткәрә башлаған.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






"Иҙел башы" менән "Арғымаҡ" осрашһа...

"Иҙел башы" менән "Арғымаҡ" осрашһа... 30.03.2019 // Әҙәбиәт

Белорет районының Абҙаҡ мәктәбендә әҙиптәр менән осрашыуҙар даими үтеп тора....

Тотош уҡырға 1 651

Шәйехзада БАБИЧ Өмөт ҡайнап, ташып күкрәгемдән, Көтәм тиҙҙән аҡ көн тыуғанын...

Шәйехзада БАБИЧ Өмөт ҡайнап, ташып күкрәгемдән, Көтәм тиҙҙән аҡ көн тыуғанын... 29.03.2019 // Әҙәбиәт

28 мартта Башҡортостан Автономияһы көрәшсеһе, азатлыҡ йырсыһы, башҡорт халҡының арҙаҡлы улы, шағир...

Тотош уҡырға 2 022

Беҙ “Пионер”ҙа тәрбиәләндек!

Беҙ “Пионер”ҙа тәрбиәләндек! 29.03.2019 // Әҙәбиәт

Мин бәләкәй саҡта ул журнал “Пионер” тип атала ине. Беҙ уны шул тиклем яратып, көтөп алып уҡыныҡ....

Тотош уҡырға 1 537

Бала саҡ иле баҫмаһы

Бала саҡ иле баҫмаһы 29.03.2019 // Әҙәбиәт

Алыҫ 1929 йылдың мартында Башҡортостан балалары “Керпе” тип аталған йөкмәткеле һәм ҡыҙыҡлы...

Тотош уҡырға 1 749

Тоғролоҡта ғына ул дуҫлыҡ бар, Тик дуҫлыҡта ғына хаҡлыҡ бар

Тоғролоҡта ғына ул дуҫлыҡ бар, Тик дуҫлыҡта ғына хаҡлыҡ бар 27.03.2019 // Әҙәбиәт

Башҡортостан – тиңдәргә-тиң илем, Һиндә һалдыҡ дуҫлыҡ һарайын. Таңдай балҡып һинең килер көнөң,...

Тотош уҡырға 1 568

“Китапты йөкмәткеһе өсөн уҡымайым”
Каникул тылсымға бай булмаҡсы

Каникул тылсымға бай булмаҡсы 23.03.2019 // Әҙәбиәт

Учалыла “Бөйөк тылсымсы – театр” тип исемләнгән балалар китабы аҙналығы башланды....

Тотош уҡырға 1 433

“Башҡортостан – баш йортобоҙ”

“Башҡортостан – баш йортобоҙ” 22.03.2019 // Әҙәбиәт

Зәйнәб Биишева исемендәге Башҡортостан “Китап” нәшриәтендә уҙған түңәрәк өҫтәл ошолай атала....

Тотош уҡырға 1 489

Һин дә флешмобҡа ҡушыл!

Һин дә флешмобҡа ҡушыл! 21.03.2019 // Әҙәбиәт

Бөгөн – Бөтә донъя шиғриәт көнө. Уның тарихы тамырҙары менән 1999 йылға барып тоташа: Францияның...

Тотош уҡырға 1 383

Яҡтыкүлгә яҡтылыҡ өҫтәп

Яҡтыкүлгә яҡтылыҡ өҫтәп 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Әле Әбйәлил районының Яҡтыкүл шифаханаһында бер төркөм яҙыусылар һаулығын нығыта, ял итә. Ошо...

Тотош уҡырға 1 643

Әҙәбиәт һөйөүселәрҙе "Бабич" бергә тупланы

Әҙәбиәт һөйөүселәрҙе "Бабич" бергә тупланы 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Баймаҡ биләмә-ара үҙәк китапханаһында әҙәбиәт һөйөүселәр һәм яҙыусылар араһында йылы күпер һалыуға...

Тотош уҡырға 1 374

Фәнзил САНЪЯРОВ:  "Меңйыллыҡтар ҡайҙа барғанда ла, Уралымда йәшәр шиғриәт!"

Фәнзил САНЪЯРОВ: "Меңйыллыҡтар ҡайҙа барғанда ла, Уралымда йәшәр шиғриәт!" 20.03.2019 // Әҙәбиәт

Ҡоролтайға әҙерләнәм Башҡорттарым Йәнә ҡор йыясаҡ, Бишенсегә үтер Ҡоролтай. Кәңәш-төңәш итер мәл...

Тотош уҡырға 1 545