Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып...
Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып... Ғабдрахмандан һуң улы Һашим батшалыҡҡа килә. Уҡымышлы кеше булараҡ, атаһы кеүек төрки фәндәрҙе үҫтереүгә күп көс һала, “Инжил”де, “Тәүрәт”те ғәрәпсәгә тәржемә иттерә. Унан улы Хәҡәм батшалыҡ итә. Артабан етәкселеккә Икенсе Ғабдрахман килә. Иленә төрлө ерҙәрҙән ғалимдар индереүгә, мәктәптәрҙе, мәҙрәсәләрҙе үҫтереүгә күп көс һала ул. Үҙенең балалары ла ҙур белемле булараҡ таныла. Диңгеҙ буйлап һатыу серҙәре өйрәтелгәнлектән, сауҙагәрҙәр арта. Ғәрәп йүнселдәренең эшмәкәрлеген киңәйтеү маҡсатында күп итеп кәмәләр яһала, почта хеҙмәте булдырыла. Оҫта етәксе, ойоштороусы Икенсе Ғабдрахман, мәмләкәткә 31 йыл идара итеп, вафат була. Унан һуң тәхеткә бер-бер артлы Мөхәмәд, Минҙур, Ғабдулла батшалар килә.
Артабан Өсөнсө Ғабдрахман етәкселек итә башлай. Уҡымышлы заттан булараҡ, эшен ифрат оҫта башҡара. Уның дәүерендә Индас дәүләте мәғариф, сауҙа өлкәләрендә ҙур уңыш ҡаҙана, донъяны хайран ҡалдырырлыҡ дәрәжәгә етә. Тиңе булмаған мәктәп һәм мәҙрәсәләр, ҙур-ҙур мәсеттәр данлы биналарҙан һанала.
Был дәүерҙә ғәрәп сауҙагәрҙәре Индас фабрикаларында туҡылған затлы тауарҙар менән донъяның төрлө тарафында һатыу итә. Өсөнсө Ғабдрахман, күп мал биреп, Индасҡа бихисап ғалим йыя. Һөҙөмтәлә Ҡыр тибә тигән ҡала ғилем усағына әүерелә. Мәмләкәт күп һуғышта еңеп сыға. Ғабдрахмандың ҡылысынан Европа батшалары ҡалтырап торор була. Оҫта етәксе 50 йыл батшалыҡ итеп, баҡыйлыҡҡа күсә.
Урынына ҡалған улы Хәҡәм мәҙәниәт, белем усаҡтарын үҫтерә. Ирҙәр кеүек үк, ҡатындар ҙа ғалимә, мөҙәрисә булып эшләй башлай. Улар өсөн айырым мәҙрәсәләр булдырыла. Араларында Ләбнә, Фатима, Ғәйшә, Хәҙисә кеүек ғәйәт мәшһүрҙәрен әйтергә мөмкин.
Хәҡәм мәсет, китапхана, университеттарҙы күпләп төҙөтә. Үҙенең 600 мең самаһы дана китабын халыҡҡа тапшыра. Ғөмүмән, был дәүерҙә мәмләкәт меңдәрсә шәкерте, бөйөк ғалимдары менән дан ала. Хатта Европа халыҡтарының да күбеһе ошонда һабаҡ алып, үҙ ерендә балаларға белем бирә. Индас мосолмандары уларға хөкүмәт эшендә лә, байлығын арттырыу йәһәтенән дә ярҙам итә.
Мәмләкәт халҡы үҙ төйәген матурлап, йәннәт хәленә еткерергә тырыша, сәләмәт тормош алып бара. Ерен һатып эскән кешеләргә ҡарата ҡаты яза бирелә. Хәҡәм, 15 йыл батшалыҡ итеп, баҡыйлыҡҡа күсә.
Унан һуң килгән етәкселәр, артыҡ хеҙмәт күрһәтмәйенсә, дәүләтте бөлгөнлөккә төшөрә. Мәҫәлән, Икенсе Һәшәмдең һәләтһеҙлеге арҡаһында ил эсе бутала, сыуалыштар башлана. Сөләймән, Ғабдрахман исемле кешеләр батшалыҡты тартып ала. Үҙ-ара һуғыштарҙа мосолман ҡаны даръялай түгелә. Өсөнсө Һәшәм иһә илгә ситтән ингәндәрҙе ҡыуып сығарыуға өлгәшә, әммә губернаторҙарҙы бер ҡорға йыя алмай. Шунлыҡтан, дәүләтте тергеҙеү мөмкин түгел тип, етәкселектән баш тарта. Һөҙөмтәлә ҙур Индас батшалығы бөтөрөлөп, бәләкәй генә 14 өлөшкә бүленә, улар һәр береһе үҙаллы йәшәй башлай.
Ҡыр тибә ҡалаһының аҡыллы зат­тары кәңәшләшеп, Мрабтин хөкүмәте­нән ярҙам һорай. Дәүләттең хакимы Йософ әл Фәһрәй ғәскәр менән килеп, Индастағы сит халыҡты һөрөп сығара, әммә үҙ-ара ыҙғышты туҡтата алмай. Һөҙөмтәлә Индастың күп ерҙәре ситтәр ҡулына күсә. Аҫаба халыҡтың ҡалғаны “Бәни Әхмәр” тигән хөкүмәткә берләшә, хакимдары Ғабдулла бәни Әхмәр була. Пайтәхет Ғарната ҡалаһында урынлаша. Тормош әкренләп яйға һалына, мәктәптәр, мәҙрәсәләр төҙөлә. Әлбәйҙә тигән һарай донъяның бөйөк биналарынан кәм булмай. Ләкин бер аҙҙан бында ла бола ҡуба, хөкүмәт, үҙен һаҡлай алмайынса, ситтәр ҡулына күсә. Шуның менән алға киткән, мәғрифәтле, бөтөн донъяға билдәле Индас дәүләте юҡҡа сыға.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар

Изгелек күрһәт тә бушлай киноға, бассейнға, музейға бар 01.04.2019 // Йәмғиәт

Һуңғы ваҡытта ирекмәндәр хәрәкәте беҙҙең тормошобоҙҙа һиҙелерлек урын биләй....

Тотош уҡырға 4 073

Һыу инергә ваҡыт етте...

Һыу инергә ваҡыт етте... 01.04.2019 // Йәмғиәт

6 апрелдә Өфө ҡалаһындағы Үҙәк баҙар янындағы Һалдат күленә килһәгеҙ, үкенмәҫһегеҙ. Унда тәүлек...

Тотош уҡырға 3 433

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә

Мөхәббәт менән бәхет гел бергә 31.03.2019 // Йәмғиәт

– Мөхәббәт ҡайҙа юғала? – тип һораған атаһынан бәләкәй Бәхет. – Үлә. Кешеләр булғанды ҡәҙерләмәй,...

Тотош уҡырға 3 965

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..."

"Ҡайһылай оятҡа ҡалдым..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Асыу, ярһыу кешенең бөтөн тәнен, күңелен ялмап алыусан. Шуға әҙәм балаһының бындай осраҡта...

Тотош уҡырға 3 873

Бер быуаттан йәнә тупланы Темәс

Бер быуаттан йәнә тупланы Темәс 31.03.2019 // Йәмғиәт

Тап бынан йөҙ элек булған кеүек үк, ҡунаҡтарҙы Темәс ерендә һыбайлылар флагтар тотоп ҡаршы алды....

Тотош уҡырға 2 626

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп

Ризыҡ менән бергә өмөт-ышаныс өләшеп 31.03.2019 // Йәмғиәт

Ирекмәндәр Сибайҙа өс айҙан ашыу инде “Йәшәү ризығы” тип аталған мәрхәмәтлек акцияһы үткәрә: ауыр...

Тотош уҡырға 3 224

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..."

"Аҙыҡтың өлөшөн генә һалыр инем..." 31.03.2019 // Йәмғиәт

Имам-хатип мәсеткә вәғәз һөйләргә килһә, унда бер генә кеше – йәш көтөүсе – ултыра, ти....

Тотош уҡырға 3 448

135 мең граждан саҡырыла

135 мең граждан саҡырыла 31.03.2019 // Йәмғиәт

Рәсәй Президенты хәрби хеҙмәткә яҙғы саҡырылыш тураһында указға ҡул ҡуйҙы. Ул кисә, 30 мартта,...

Тотош уҡырға 2 956

Татарстан башҡорттары ҡоролтайға әҙерме?

Татарстан башҡорттары ҡоролтайға әҙерме? 30.03.2019 // Йәмғиәт

Бөгөн Ҡазанда Татарстан башҡорттары ҡоролтайы ултырышы булды....

Тотош уҡырға 2 420

Бабичтың кендек ҡаны тамған ер ул Ҡыйғаҙытамаҡ!

Бабичтың кендек ҡаны тамған ер ул Ҡыйғаҙытамаҡ! 30.03.2019 // Йәмғиәт

Башҡортостан автономияһының йылъяҙмасыһы, дәүләт эшмәкәре, шағир, музыкант, ойоштороусы Шәйехзада...

Тотош уҡырға 2 498

Төйәләҫтәр алыҫҡа йөрөмәҫ

Төйәләҫтәр алыҫҡа йөрөмәҫ 30.03.2019 // Йәмғиәт

Сибай ҡалаһының Төйәләҫ ҡасабаһында йыл аҙағында заман талаптарына яуап биргән фельдшер-акушерлыҡ...

Тотош уҡырға 2 324

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә 30.03.2019 // Йәмғиәт

2018 йылдың 1 сентябрендә “Башҡортостан тарихы шәхестәр күҙлеге аша: генеалогик аспект” тигән...

Тотош уҡырға 2 512