Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып...
Быуаттар төпкөлөнә әйләнеп бағып... Атаһы баҡыйлыҡҡа күскәс, батша­лыҡҡа улы Вәлид килә. Ул Өмәүиә дәүләтен көсәйтеүгә бар тырыш­лы­ғын һала. Батшалыҡ хеҙмәтендә иң уңғандарҙың береһе була Вәлид бә­ни Ғәбделмалик. Ул Мәҙинә ҡалаһын яңынан төҙөтөп, Рәсүлуллаһтың мә­се­тен ҙурайттыра, матурлата. Ҡәғбә­тулланың ишек бағаналарын мәр­мәр­ҙән эшләтә, алтын менән зиннәтләй.
Вәлид бәни Ғәбделмалик шулай уҡ дәүләттең сауҙа бәйләнештәрен киңәйтеүгә ҙур иғтибар бүлә, мәҙ­рә­сәләр, һөнәри мәктәптәр һалдыра. Алыш-биреште үҫтереүгә бәйле кар­уанһарайҙар, халыҡтың һаулығын яҡшыртыу ниәтендә шифаханалар, етемдәр өсөн махсус йорттар тө­ҙөтөүе менән дә тарихта айырым урын биләй.
Өмәүиә дәүләтенә етенсе батша булып Вәлидтең ҡорҙашы Сөләймән ултыра. Истанбулда ғәрәптәр өсөн иман йорто һалдырыуы менән бил­дәле ул. Был мәсет әле лә бар.
Артабан тәхеткә Ғөмәр бәни Ғәб­делғәзиз килә. Ул үтә мәрхәмәтле, диндар кеше була. Халҡына итәғәт­лелеге арҡаһында дәүләттә тыныс­лыҡ хөкөм һөрә. Рәсүлуллаһтың нәҫеленә ҙур хөрмәт күрһәтә. Зәғиф­тәрҙе, фәҡирҙәрҙе ярҙамдан айырмай. Ғөмәр бәни Ғәбделғәзиз донъя малына ҡыҙыҡмай, аҙ ғына ашҡа, ямаулы кейемгә лә ҡәнәғәт булып йәшәй.
Унан етәкселеккә икенсе Изид, Һәшәм бәни Ғәбделмөлөк, икенсе Вәлид, өсөнсө Изид, Ибраһим бәни Вәлид килә. Өмәүиәнең һуңғы – ун дүртенсе – батшаһы иһә Мәрүән Хмәр була. Ул һуңғы йылдарҙағы буталсыҡтарҙы бөтөрөүгә, фетнә­ләр­ҙе баҫтырыуға күп көс һала, һөҙөмтәлә халыҡ ике йыл самаһы тыныс йәшәй. Һуңынан Хөрәсәндә Әбүмөслим исемле зат Ислам дәү­ләтен ҡулға алғас, Өмәүиә бөтөрө­лөп, батшалыҡ Әл Ғәбәсәгә күсә.

Өсөнсө фасыл

Дулт Ғәбәсиә.
Ғәбәсә дәүләте


Батшалыҡ “Дулт Ғәбәсиә” тип йөрөтөлә башлай. Уға, дөйөм ал­ғанда, ғәбәсәләрҙән 37 батша 523 йыл хеҙмәт итә. Араларында етәк­селек эшенә һәләтлеләр күп була, улар Ислам мәмләкәтенә ҙур ихтирам күрһәтә. Мосолмандарҙың был осорҙағы ғилем, мәғариф, сауҙа өл­кәләрендәге хеҙмәттәрен баһаларға була. Бихисап ғалим, хаким, мөж­дә­һид үҫеп сыға. Шулай уҡ дини, фәнни китаптар яҙылып, күбеһе башҡа тел­дәргә тәржемә ителә. Мосолман ғалимдары ерҙең түңәрәк икәнен иҫбатлай, уны төрлө дәрәжәләргә бүлә. Ай менән ҡояштың дәүмәлен үлсәйҙәр, компас, сәғәт уйлап сыға­ралар, былар хаҡында китаптар яҙа­лар. Ғаләмгә, мәҙәниәткә файҙалы ошо һәм башҡа эштәре йәһәтенән донъя халыҡтарына остаз булалар. Ағзам, Әбү Йософ, Мөхәмәд, Шафиғ, Малик, Әхмәт бәни Ханбал имамдар һәм башҡа дин ғалимдары, мөждә­һидтәр мәҙәниәтте үҫтереүгә күп көс һала. Имам Ғазалый ибне Халидун, Ғәли бәни Сина, Уарабиләр кеүек Ислам хакимдары барлыҡ донъяла билдәлелек яулай. Уларҙың байтаҡ китабы Европа телдәренә тәржемә ителә. Был илдәрҙең христиандары әлеге Ислам хакимдарының исеме әйтелгәндә аяғүрә баҫа торған була.
37 батша араһынан Мансур, Һа­рун әл Рәшид, Мамун етәкселек иткән дәүерҙәр иң ҡотлоһо, тынысы була. 923 йылда Ислам дәүләте Әл Ғәбәсиәнән Әл Ғоҫманға күсә.

Дүртенсе фасыл

Ғәбәсиә дәүләте ваҡытынан Ис­лам мәмләкәте араһында ваҡ-ваҡ батшалыҡтар бүленеп ҡалған. Улар тарих китаптарында “Туаъиф Мөлөк” тип атала. Был ваҡ батшалыҡтарҙың иң мәшһүрҙәре – Фатмун, Әйүбиә, Салжукиә дәүләттәре.

Бишенсе фасыл

Индас тарихы

Өмәүиә батшалары араһынан Вәлид бәни Ғәбделмалик дәүерендә Испания ярымутрауы мосолман­дар­ҙың вәләйәтенә әүерелә. Тарих китаптарында был ерҙәр Индас тип йөрөтөлә. Унда тәүге батша Ғаб­драхман була. Ул Индасты тәртипкә килтерә, мәмләкәтте – алты губер­наға, губернаторҙарҙы бер нисә идараға бүлә. Мосолмандарға ла, христиандарға ла тигеҙ ҡарай.
Ғабдрахман батша, мәмләкәттә тыныслыҡ урынлашҡас, унда ғилем һәм мәғрифәтте көсәйтеү эшенә ке­решә. Ҡыртибә шәһәрендә мәктәп­тәр, мәҙрәсәләр һалдыра, мөғәл­лим­дәр килтереп, ғәрәп балаларына белем бирҙерә башлай. Халҡында игенселек эшенә, кәсеп итеүгә ҡыҙыҡһыныу уята. Тәүгеһе өсөн һыу быуалары яһата. Һөҙөмтәлә элек юҡҡа сыҡҡан игенлектәр, бесәнлектәр тергеҙелә. Ғабдрахман батша, 32 йыл хеҙмәт итеп, вафат була.






Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Донъя именлеге ниҙән башлана?

Донъя именлеге ниҙән башлана? 29.03.2019 // Иман

Бер хикмәттә, ололарҙың ғүмерен иғтибар, уларҙың кәңәштәрен тыңлай белеү оҙонайта, тиелгән. Бөгөнгө...

Тотош уҡырға 1 466

Юлға фатиха бирер

Юлға фатиха бирер 29.03.2019 // Иман

Мәсетле районының имам-мөхтәсибе Азамат Вәлиев битараф булмаған замандаштарыбыҙҙан изге эштә ярҙам...

Тотош уҡырға 1 381

Апрелдең изге кистәре

Апрелдең изге кистәре 29.03.2019 // Иман

Быйылғы апрель мосолман календары буйынса рәжәб һәм шәғбанға тура килә. Ә был айҙар, мәғлүм ки, иң...

Тотош уҡырға 1 472

Гүзәл затты хәстәрләмәһәк...

Гүзәл затты хәстәрләмәһәк... 01.03.2019 // Иман

Яҙ башында дәүләт тарафынан ҡабул ителгән иң матур байрамдарҙың береһе – 8 Март. Йәшәйештең нигеҙе,...

Тотош уҡырға 1 275

Ниндәй бүләк бирергә?

Ниндәй бүләк бирергә? 01.03.2019 // Иман

Ир-ат ҡатын-ҡыҙҙы байрамда матур бүләктәр менән һөйөндөрөргә тырыша. Исламда быға ниндәй ҡараш?...

Тотош уҡырға 1 892

Рәжәбтә ни сәсһәң,  Рамаҙанда шуны урырһың

Рәжәбтә ни сәсһәң, Рамаҙанда шуны урырһың 01.03.2019 // Иман

Мосолман календары буйынса 1440 йылдың яртыһы ла үтеп бара. Йома, 8 март, етенсе ай рәжәбтең...

Тотош уҡырға 1 473

“Тупһа”ғыҙ ныҡ булһын

“Тупһа”ғыҙ ныҡ булһын 08.02.2019 // Иман

Тупһа – йорттоң көҙгөһө. Ошоға бәйле хикмәтте иҫкә төшөрәйек....

Тотош уҡырға 1 568

Көнсөллөк нимәгә килтерә?

Көнсөллөк нимәгә килтерә? 08.02.2019 // Иман

Һәр әҙәм балаһы донъяла үҙенең көсө еткәнде эшләй. Ә инде төрлө ихтыяждарҙы ҡәнәғәтләндереү – Аллаһ...

Тотош уҡырға 1 722

Ҡөрьән – оло фән

Ҡөрьән – оло фән 08.02.2019 // Иман

Бөгөн – Рәсәй фәне көнө. Ошо уңайҙан мосолман донъяһында ғилемдең тотҡан урыны хаҡында иҫкә алып...

Тотош уҡырға 1 369

Матур кейенһен, биҙәнһен...

Матур кейенһен, биҙәнһен... 08.02.2019 // Иман

Әл-хәмдү лил-ләһ, мосолман ҡатын-ҡыҙы кейеме йылдан-йыл күркәмләнә, зауыҡлыраҡ, сағыуыраҡ була...

Тотош уҡырға 1 327

Һөнәрле ҡулында ҡот уйнай

Һөнәрле ҡулында ҡот уйнай 08.02.2019 // Иман

Үҙ көстәре менән ике ҡатлы ҙур йорт һалып, уңайлы шарттарҙа алты бала тәрбиәләгән, дини ҡанундарҙы...

Тотош уҡырға 1 333

Иргә ниҙәр тыйыла?

Иргә ниҙәр тыйыла? 01.02.2019 // Иман

Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт ғәләйһис-сәләм мосолман ирҙәрҙе алтын-көмөш менән мауығып китеүҙән тыйған....

Тотош уҡырға 1 599