Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Матурлығынан зыяны күберәк
Күршеләрҙә көҙөн сағыу һары төҫлө сәскә күреп ҡалдым.

– Резеда апай, ҡайһылай матур сәскә, күсереп ултыртһаң, бүлеп бир әле!

– Матурлығын-матур ҙа ул, ағыулы икән. Ҡуй, ултыртма. Мин дә бөтөрөрмөн тип йөрөйөм, – тине күршем.

Баҡһаң, был үҫемлектең, ысынлап та, файҙаһына ҡарағанда, зыяны күберәк икән. Ғөмүмән, һуңғы йылдарҙа сит илдән индерелгән бихисап үҫемлек тәбиғәткә зыян килтерә, кешеләргә лә хәүеф менән янай. Уларҙы инвазив төргә ингән үҫемлектәр тип атайҙар.

Бөгөн республикала 457 төрлө сит ил үҫемлеге теркәлгән. Беҙҙең флораның сирек өлөшөн тәшкил итә был һан. Ошо үҫемлектәрҙең йөҙҙән ашыуы айырыуса хәүефле булып һанала.

“Үҫемлектең ниндәй хәүефе бар һуң?” тип аптыраусылар ҙа булыр. Аңлатып үтәйек: улар тәбиғи экосистеманы үҙгәртеү көсөнә эйә, биологик төрлөлөк юҡҡа сыға, иҡтисади зыян килтерелә, иң мөһиме – кеше һаулығына йоғонто яһай. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, беҙҙең ерлектә үҫкән үҫемлектәр ситтән индерелгәндәр алдында көсһөҙ. Беҙҙең ялан-туғайҙарҙағы үҫемлектәрҙе мал да ашай, төрлө бөжәктәр ҙә бөтөрә. Ә бына сит илдән индерелгәндәргә мал да, ҡоротҡостар ҙа, бөжәктәр ҙә теймәй икән. Һөҙөмтә булараҡ, экосистема үҙгәрә.

Республикала иң зарарлы һәм хәүефле үҫемлектәр һаны бер тиҫтәгә яҡын. Исемлектең башына амброзия ҡуйылған. Ул – Төньяҡ Американан килгән ҡый үләне. Тәбиғәт шарттары оҡшаш булғанға күрә, беҙҙә үҙен һәйбәт хис итә һәм йылдан-йыл таралыу даирәһе киңәйә. Айырыуса Ейәнсура районында күпләп осрай. Сәскә атҡан ваҡытында һеркәһе һары төҫтә була. Шул кешелә аллергия һәм быума сирен көсәйтеүгә сәбәпсе икән.

Тағы ла аллергия тыуҙырған бер үҫемлек, дөрөҫөрәге, ағас – тирәк. Беҙҙең ерлектә үҫкән тирәктәр мамыҡ осормай. Килмешәктәрҙе иһә яйлап бөтөрөү юлын эҙләргә кәрәк.

Америка сағанына иғтибар иткәнегеҙ бармы? Уны хәҙер бөтә ерҙә тап итергә була. Йәһәт үҫеп, тере ҡойма итеп файҙаланыу мөмкинлеге булғанға, халыҡ уны күпләп ултыртты ла нисек ҡотолорға белмәй. Әлеге саған үҙен туғайҙарҙа хужа кеүек хис итә, яр буйҙарындағы талдарҙы ҡыҫырыҡлап сығара башланы. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: әлеге саған аҫтында бер нимә лә үҫмәй. Уның көслө тамырҙары башҡа үҫемлектең орлоғона үҫеү мөмкинлеге бирмәй торған химик матдәләр бүлеп сығара. Был сағанды бөтөрөүе ҡыйын. Хатта бер сантиметрлыҡ ҡына тамырҙан да яңы ҡыуаҡ үҫеп сыға.

Иғтибарға лайыҡ тағы бер үҫемлек – Сосновский балтырғаны. Кавказ яҡтарынан килтерелеп, беҙҙең тарафта тарала баш­ла­ған. Шуныһы ҡыҙыҡ – Кавказда ер ташлы булғанға, был үҫемлек бәләкәй генә булып үҫә, ә беҙҙә уңдырышлы тупраҡҡа төшкән орлоҡтар өс метрлыҡ бейеклеккә күтәрелә. Әлегә республикала ул әллә ни күп түгел, ләкин үҫемлектең тиҙ таралыуын иҫәпкә алғанда, хәүеф кимәлен баһалауы ҡурҡыныс. Көн яҡты­һында был үҫемлеккә яңылыш тейһәң, фотохимик реакция арҡаһында тәндә өсөнсө дәрәжә бешеү барлыҡҡа килә. Кискә яра нығыраҡ ҡуба, аҙналар буйы йүнәлмәй йонсота.

Яҙманы уҡығас, күптәр был үҫемлек­тәрҙең беҙҙең яҡтарға ниндәй юл менән килеп инеүе хаҡында ҡыҙыҡһыныр. Белгестәр билдәләүенсә, төп сәбәп – 1975 йылғы ҡоролоҡ. Республикаға Ставрополь, Краснодар крайҙарынан, Ростов өлкәһенән бесән, һалам килтерелгән. Тап ошо ва­ҡытта колорадо ҡуңыҙы, шул иҫәптән зыянлы үҫемлектәрҙең орлоҡтары индерелә.

Һанап кителгән миҫалдарҙың барыһы ла бер һығымтаға этәрә: алдан уйламайынса, хәлде өйрәнмәйенсә, бер төбәктән икенсеһенә үҫемлектәрҙе күсереп ултыр­тыр­ға ярамай. Нисек кенә булмаһын, әлеге ваҡыттағы хәлде күреп, шуны әйтергә мөм­кин: был үҫемлектәрҙең артабан яңы мө­хит­тә таралыуын бер нисек тә кисектереп булмай.

Уларға ҡаршы көрәш юлдары әлегә уйлап табылмаған. Биологтар төрлө ысул сы­ғарып ҡарай, әммә үҫемлектәрҙе бөтө­рөү өсөн саралар юҡ. Бары тик улар орлоҡ бирмәҫ борон, үҙҙәрен сабып ташлап, та­мы­ры менән ҡаҙып алыу кеүек ябай ғына ысулдар менән көрәште дауам итеү кәрәктер.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Баймаҡта – "Таҙа кесаҙна"

Баймаҡта – "Таҙа кесаҙна" 29.03.2019 // Экология

Тирә-яҡ ҡарҙан әрселеп тә өлгөрмәне, ҡыш буйы йыйылған сүп-сар ҡалдыҡтары, ташланған шешә һауыттары...

Тотош уҡырға 1 447

Стаканһыҙ ҙа йәшәрбеҙ әле

Стаканһыҙ ҙа йәшәрбеҙ әле 28.03.2019 // Экология

Европа парламенты, 2021 йылға пластмассанан етештерелгән тиҫтәләгән предмет төрҙәренән баш тартыуҙы...

Тотош уҡырға 1 150

"Аныҡ, дөрөҫ мәғлүмәт бирелеренә ышанам"

"Аныҡ, дөрөҫ мәғлүмәт бирелеренә ышанам" 26.03.2019 // Экология

Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Гражданлыҡ йәмғиәтен үҫтереү һәм кеше хоҡуҡтары буйынса совет...

Тотош уҡырға 1 092

Эш теүәл бара

Эш теүәл бара 14.03.2019 // Экология

Сибайҙа үткән көндәлек брифингта ҡалалағы экологик хәлгә ентекле баһа бирелде....

Тотош уҡырға 1 029

Урман яҙмышы Ҡариҙелдә хәл ителә

Урман яҙмышы Ҡариҙелдә хәл ителә 27.02.2019 // Экология

1 мартта Ҡариҙел районында Башҡортостан Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Хәбиров...

Тотош уҡырға 1 085

Урман “ашханалары”

Урман “ашханалары” 26.02.2019 // Экология

Республикалағы барлыҡ тәбиғәт ҡурсаулыҡтарында һәм заказниктарында ҡырағай йәнлектәрҙе ашатыу өсөн...

Тотош уҡырға 1 177

“Таҙа Танып”тың башында  кем тора?

“Таҙа Танып”тың башында кем тора? 26.02.2019 // Экология

Республикала гөрләп үткән “Таҙа Танып” акцияһы йомғаҡтарын Пермь крайының Чернушки ҡалаһында...

Тотош уҡырға 1 260

Һаҙлыҡтар һаҡҡа алынды

Һаҙлыҡтар һаҡҡа алынды 26.02.2019 // Экология

Улар тәбиғәт ҡомартҡыһы тип иғлан ителде....

Тотош уҡырға 1 287

Брифингта – һуңғы яңылыҡтар

Брифингта – һуңғы яңылыҡтар 25.02.2019 // Экология

Сибайҙа экологик хәлде яйға һалыу, һауаның торошо, ниҙәр башҡарылғаны хаҡында ҡала халҡына еткереп...

Тотош уҡырға 1 104

Таусылар именлеген хәстәрләп

Таусылар именлеген хәстәрләп 22.02.2019 // Экология

Сибай ҡалаһындағы экологик хәл “Ростехнадзор” хеҙмәткәрҙәрен дә борсомай ҡалманы. Бөгөн улар Учалы...

Тотош уҡырға 1 119

Экологик хәл тотороҡлана

Экологик хәл тотороҡлана 21.02.2019 // Экология

Был хаҡта бөгөн үткән брифингта хәбәр ителде: Сибайҙа көкөрт диоксидының миҡдары артыуы күҙәтелмәне....

Тотош уҡырға 1 205

Барыһы ла контролдә

Барыһы ла контролдә 20.02.2019 // Экология

Сибайҙа экологик хәлде яйға һалыу, эште контролдә тотоу, алға йүнәлештәр билдәләү маҡсатында көн...

Тотош уҡырға 968