Киләсәккә юл үткәндәр аша һалына21.12.2016
Киләсәккә юл үткәндәр аша һалына Башҡортҡа ете быуынын белеү фарыз. Шул уҡ ваҡытта ата-бабаһының кендек ҡаны ҡайҙа тамғаны ла, ҡайһы тарафта ерләнгәне лә мөһим. Бәхеткә күрә, һуңғы йылдарҙа шәжәрәләребеҙгә иғтибар артты. Олатайҙарыбыҙҙың ҡайҙа һәм ниндәй шарттарҙа йәшәгәне, ҡайһы яуҙарҙа ҡатнашҡаны, баш һалғаны ҡыҙыҡһындыра күптәрҙе. Уйлай китһәң, был йәһәттән ауыл зыяраттары ла күп мәғәнәгә эйә. Кемдәрҙе, ни рәүешле ҡуйынына алған ул, ниндәй ваҡиғаларға шаһит булған, ниндәй серҙәр һаҡлай?..
Совет осороноң халыҡ өсөн маҡтап бөткөһөҙ эштәре лә байтаҡ, үкенес белдерерлек ваҡиға­ларҙан да азат түгел был дәүер. Мәҫәлән, бөтә тирә-яҡты һөрөнтөгә әйлән­де­реү маҡсатында, тотош ауыл­дарҙың үткәндәренә һәйкәл булған нисәмә зыярат юҡҡа сыҡҡан. Ошондай күренеш Көҙән ауылын да урап үтмәгән.
1780 йылда ауылда яңы ҡәберлек барлыҡҡа килә, ә иҫке һәм тәүге зыярат үҙ бурысын үтәү­ҙән туҡтай. Тик ауыл халҡы унан баш тарта тигәнде аңлатмай был: уға ихтирам күрһәтеп, ҡәберлекте тәртиптә тоталар. Был хәл Совет осорона тиклем дауам итә. Заман башҡа – заң башҡа, ти халыҡ – баш-ҡул һөйәктәрен ер өҫтөнә ҡалҡыта-ҡалҡыта ҡеүәтле трак­торҙар сиҙәм аҡтара башлай. Хәйер, оло быуын кеше­ләре был мәлдә лә ҡәберлектәрҙе нисек тә һаҡларға һәм яҡларға тырыша. Әлбиттә, “ҙур тәгәрмәскә” ҡаршы барыу мөмкин түгел. Әммә һабан теймәгән урындарҙа көтөү көткәндә малайҙарға ҡалҡыулыҡтарҙы тапатмаҫҡа ҡуша, бала-сағаны еләк йыйыуҙан тыя.
…Инде әлеге зыярат та, шул ҡәберлекте пыран-заран килтергән Совет осоро ла тарихта ғына ҡалған. Ҡасандыр ат көткән, еләк йыйған малай-шалай, ҡыҙ-ҡырҡын быуыны хәҙер үҙе кәңәштәр биреп ултырыр йәштә. Тик тыйып-өйрәтеп кенә тәрбиә эше алып барып буламы һуң хәҙер йүнләп гәзит уҡымаған, хикәйәттәрҙе бөтөнләй тыңларға яратмаған заманда?! Ошо йәһәттән көҙәндәр ауылдашы Әхәт Хәкимовҡа мең рәхмәтле – уҙаман әлеге ҡәберлеккә һәйкәл мәғәнәһе биреп, иҫтәлек ташы ҡуйырға тәҡдим иткән. Уйланған – эшләнгән, был изге урында таш ҡалҡып та сыҡҡан инде.
– Ошо ерҙә һәммәбеҙҙең дә ата-бабаһы ерләнгән, киләсәктә улар­ҙың ҡәберҙәрен инде киләсәк быуын тапамаһын өсөн был һәйкәлдең мәғәнәһе сикһеҙ баһаға эйә, – тип билдәләне Көҙән ауылы Советы хакимиәте башлығы Айрат Алтынбаев иҫтәлекле ташты асыу тан­тана­һында. Ысынлап та, һуңғы төйәгебеҙ ҡәҙерле булып тойолһон өсөн хаталарға тарымай, һәйкәл мәғәнәһен алырға тейештер. Таш шуныһы менән дә ҡиммәт: унда боронғо ауыл кешеләренең там­ғалары (ҡултамғалары) урын алған.
…Зыяраттарҙы күпме ваҡи­ғаларға шаһит булған, күпме сер һаҡлай тигәндән дә, был ҡәбер­лектең мәғәнәһе уйға һала. Тарих биттәрен тәрәнгә ҡуптармай ғына шуны иҫкә төшөрәйек әле: Көҙән – бөйөк дау батыры Әхмәтзәки Вәлидиҙең тыуған ауылы!
Бынан тыш йәнә шуныһы иғтибарҙы йәлеп итә: ауыл халҡы ҡәберлекте зыярат тимәй, ә “иҫке үлектәр ҡабағы” тип йөрөтә. Ҡарттар ара­һында был йәһәттән төрлө фекер йәшәй. Бәлки, ислам дине таралғанға тиклем уйланған исемдер, ти ҡайһы берәүҙәр. Шул урында яу үткән, тип фаразлай икенселәр, урындағы диалект менән дә бәйләүселәр бар. Иң мөһиме – нисек кенә аталмаһын, ниндәй исем генә йөрөтмәһен – мәғәнәһе бер: кемдәрҙеңдер ата-бабала­рының һуңғы төйәге ул!

***

Кемдәрҙеңдер тигәндән, хәтер ташын асыу тантанаһында өләсә­йемдең (атайымдың әсәһе) ошо ауылдыҡы икәнлеге иҫкә төштө. Шул мәлдә арҡа һөйәктәре зым­бырҙап киткәндәй тойолдо – был ҡәберлектә минең дә ата-бабалар һөйәге бар, тимәк! Ә бит ошо зыярат янында ятҡан юлдан эш сәфәре менән күпме үтелде…


Вернуться назад