Вконтакте facebook Вконтакте Вконтакте
Гәзитте ойоштороусылар:
Башҡортостан Республикаһы
Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай,
Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте
» » Кемдең итәгендә ултыраһың бит...
Кемдең итәгендә ултыраһың бит... Тәрбиә процесында халыҡ педагогикаһының бай тәжрибәһен ҡулланыу йәш быуынды тәрбиәләүҙә мөһим әһәмиәткә эйә. Халыҡтың быуаттар буйына йы­йыл­ған тәжрибәһе, аҡыллы кәңәш­тәре бөгөн тәрбиә эшендә нисек ҡулланыла? Үҙемдең фекеремде ике республиканы сағыштырыуҙан башлар инем: Башҡортостанды һәм Чечен Республикаһын.
Чечняла етем ҡалған балалар өсөн йорттар, ҡарттар йорттары бөгөн бөтөнләй юҡ. Сөнки унда халыҡ педагогикаһы тәрбиәлә киң ҡулланылыш таба, әгәр ҙә ата-әсә үлеп, балалары етем ҡалһа, уны тәрбиәгә яҡындары, туғандары ала. Өлкән быуын, ата-әсәләр хөрмәт һәм ихтирам менән солғап алынған. Улар балалары өсөн иң ҡәҙерле, иң яҡын кешеләр булып иҫәпләнә. Чечен ғаиләһендә ата-әсә – ҙур ихтирамға лайыҡ кешеләр. Ә беҙҙә ҡайһы бер ғаиләләрҙә ата-әсәһе ҡартайып, ярҙамға мохтажлыҡ кисерә башлаһа, уға үҙенең ғәзиз балаһының йортонда урын ҡалмай, төрлө сәбәп табып, ата-әсәһен ҡарттар йортона урынлаштыра. Быны нисек аңлатырға? Статистика мәғлүмәттәренә ҡарағанда, етем балалар һаны Башҡорт­останда арта бара, ҡараусыһыҙ ҡалған ҡарттар һаны ла кәмемәй.
Ә бынан 60 – 70 йыл элек беҙҙең республикала ундай хәлде күҙ алдына килтереп тә булмағандыр. Бөтә башланғыстың башы – ғаиләлә. Матурлыҡты тоя белеү нескәлеге, эмоциональ кисерештәр, кешене аңлай белеү – барыһы ла ғаиләлә тәрбиәләнә һәм кеше күңеленә юл ала. Бала тәү башлап кемдең итәгендә ултыра, ҡулынан кем етәкләп йөрөтә, ошоға уның кем булып үҫеүе бәйле. Ғаилә тәрбиәһендә ата- әсәнең әһәмиәте бик ҙур.
Ғаилә – ул һине яҡлай, һаҡлай торған урын. Унда кеше үҙен тыныс, яуызлыҡтарҙан һаҡланған итеп тоя. Ата-әсәһенә ҡарап, был ғаиләлә ниндәй балалар тәрбиәләнеүе, ә балаларына ҡарап, уларҙы ниндәй ата-әсә тәрбиәләүе хаҡында әйтеп була. Быны ошондай әйтемдәр раҫлай: “Ағас тамырына ҡарап үҫә”, “Алма ағасынан алыҫ төшмәй”.
Элекке башҡорт ғаиләләрендә бала тәрбиәләүҙә ата-әсә тигеҙ ҡатнашҡан. Ә хәҙер атайҙар был эштә ниндәй роль уйнай? Улар бала тәрбиәләүҙә бөтөнләй ҡатнашмай тиһәк тә хата булмаҫ, ғаиләлә бөгөн әсә кешегә бик күп функция бирелгән, атайҙар “батыр”ҙан “бахыр” роленә күскән. Ә малайҙар мотлаҡ атай, ирҙәр тәрбиәһенә мохтаж. Шулай итеп, һорау килеп тыуа: ҡайҙа беҙҙең батырҙар, уларҙы кем һәм нисек тәрбиәләргә тейеш һуң?
Әсә кеше – донъя тотҡаһы, бала өсөн иң изге, яҡын кеше. Бала өсөн донъяла унан да ҡәҙерлерәк кеше юҡ. Әсә һөйөүе, иғтибары етмәгән осраҡта баланың психик һәм физик, аҡыл һәм эмоциональ яҡтан үҫеше тотҡарлана. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, бөгөн ҡатын-ҡыҙҙар араһында “йәшел йылан” менән дуҫлашып, бала тәрбиәләүҙең нимә икәнен белмәгәндәр ҙә бар. Бала төрлө яҡтан ағыулана. Ә бит уйлап ҡараһаҡ, тиҫтәләгән сабыйҙың яҙмышы, уның киләсәге шул “йәшел йылан” менән бергә ағыулана, зәғифләнә. Ғаилә тарҡала, тулы булмаған ғаиләләр һаны артҡандан-арта. Ә Башҡортостанда демографик хәл былай ҙа яҡшынан түгел.
Бөгөн ата-әсәләр, педагогтар, ғөмүмән, халыҡ алдында бик мөһим мәсьәлә тора: быуаттар буйы йыйылған халыҡ педагогикаһының бай тәжрибәһен киләсәк быуынға тапшырыу, тәрбиә процесында киңерәк ҡулланыу. Ғаилә – ул хеҙмәт тәрбиәһенә нигеҙ һалыусы. Юҡҡа ғына халыҡ “Әсәнән күргән – тун бескән, атанан күргән – уҡ юнған” тип әйтмәгәндер.
Ата-әсә баланы хеҙмәткә генә түгел, эште матур итеп, еренә еткереп башҡарырға ла өйрәтергә тейеш. Баланы ғаиләлә бәләкәйҙән үк эшкә ылыҡтырып, уның йәшәү сығанағы икәнлеген аңлатып үҫтереү мотлаҡ. Ҡайһы бер ата-әсә “әле бәләкәй бит әле, үҫкәс тә эшләргә өлгөрөр” тип баланы эшкә өйрәтмәй. Был дөрөҫмө? Күңелен биреп, матур итеп башҡарған кешене халыҡ үҙ һөнәренең оҫтаһы, алтын ҡуллы тип атаған.
Халыҡ мәҡәл һәм әйтемдәр аша хеҙмәт кешеһенә хөрмәтен күрһәтә, киҫкен рәүештә ялҡаулыҡты тәнҡитләй: “Тырышлыҡ – ҙурлыҡ, ялҡаулыҡ – хурлыҡ”, “Бүренең көсө – тешендә, кешенеке – эшендә”, “Ағас – емеше менән, кеше – эше менән”, “Хеҙмәтенә күрә – хөрмәте”.
Кешенең шәхес булып формалашыуында туған телдең роле ҙур. Тел – халыҡтың уҙғанын, бөгөнгөһөн һәм киләсәген тоташтырған иң кәрәкле, ныҡлы, тере һәм мул бәйләнеш. Педагог-классиктар халыҡ педагогикаһын, уның педагогик тәжрибәһен өйрәнеүгә күп иғтибар биргән. Бөйөк чех педагогы Ян Амос Коменский, халыҡтың рухи мәҙәниәтендә туған тел иң ҡиммәтле хазина булып тора, ти. Туған телен белгән, уны яратҡан милләт кенә башҡа халыҡтарҙың ихтирамын һәм һөйөүен яулай ала, ти ул.
Бөйөк рус педагогы Константин Ушинский үҙенең күренекле педагогик хеҙмәттәрендә халыҡсанлыҡ идеяһына таяныуҙы төп талап итеп ҡуя. Халыҡсанлыҡ – һәр милләттең тарихи, географик, тәбиғи шарттары менән бәйле үҙенсәлеге. Һәр ҡәүемдең тәрбиә системаһы ошо халыҡсанлыҡ принцибына таянырға тейеш. Күренекле рус педагогтары Антон Макаренко, Василий Сухомлинский тәрбиә процесында халыҡ педагогикаһының бай тәжрибәһенә таянып эш иткән. Балала кешегә һөйөү, яуаплылыҡ, тәртиплелек, ныҡлы тотороҡло характер, ихтыяр көсө, хеҙмәткә һөйөү тәрбиәләү халыҡ педаго­гикаһының бай тәжрибәһенә нигеҙләнеп алып барылырға тейеш, тип яҙғандар.
Мәҡәлдәр, әйтемдәр, йомаҡтар, әкиәттәр, легендалар, эпостар, ҡобайырҙар, оҙон көйлө халыҡ йырҙары баланың рухи донъяһын байыта, интеллектуаль үҫешенә булышлыҡ итә. Бөгөн беҙ ата-бабаларыбыҙҙың бай тормош тәжрибәһенә күберәк таянырға, өйрәнергә, үҙебеҙҙе борсоған көнүҙәк һорауҙарға яуаптарҙы шунан эҙләргә тейеш. Тик быуындар бәйләнеше генә тәрбиәне һәм баланың үҫешен тейешле кимәлдә алып барырға булышлыҡ итә.




Беҙҙе Яндекс Дзен лентаһында уҡығыҙ

В ОдноклассникахВконтакте

Комментарий өҫтәргә






Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә

Шәжәрәле ерҙә тәртип түрҙә 30.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

2018 йылдың 1 сентябрендә “Башҡортостан тарихы шәхестәр күҙлеге аша: генеалогик аспект” тигән...

Тотош уҡырға 2 447

Шунда уҡ икенсе курсҡа ҡабул ителһәләр...

Шунда уҡ икенсе курсҡа ҡабул ителһәләр... 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Республика етәксеһе Радий Хәбиров медицина училищеһын тамамлағандарҙы шунда уҡ ошо йүнәлештәге...

Тотош уҡырға 1 301

Монголиянан ҡунаҡ килде

Монголиянан ҡунаҡ килде 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

БДУ-ның Сибай институты студенттары Монголияның Фән һәм технология дәүләт университеты профессоры...

Тотош уҡырға 1 753

Биш көнлөк уҡыу башлана

Биш көнлөк уҡыу башлана 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

1 апрелдән Өфөнөң башланғыс класс уҡыусылары биш көнлөк уҡыуға күсә....

Тотош уҡырға 1 165

Данлы юлға тап төшөрмәй

Данлы юлға тап төшөрмәй 27.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Сибай гимназия-интернаты — төбәктә генә түгел, республикала ла киң билдәле уҡыу йорттарының береһе....

Тотош уҡырға 1 597

Балағыҙҙы кем итеп күрәһегеҙ?

Балағыҙҙы кем итеп күрәһегеҙ? 26.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

“Ромир” холдингы ата-әсәләр араһында ҡыҙыҡлы һорау алыу ойошторған. Рәсәйҙәр балалары өсөн ниндәй...

Тотош уҡырға 1 207

Йәй етте ләме ни?

Йәй етте ләме ни? 26.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Ҡырмыҫҡалы районы хакимиәте йыл да балаларҙың йәйге ялын файҙалы үткәреү, сәләмәтлектәрен нығытыу...

Тотош уҡырға 1 205

"Үлмәҫбай" ҙа яңғыраны

"Үлмәҫбай" ҙа яңғыраны 25.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

“Башҡортостан халыҡтары телдәре һәм мәҙәниәте – республиканың милли ҡаҙанышы” форумында балалар ҙа...

Тотош уҡырға 1 240

Барыһы ла үҙебеҙгә бәйле

Барыһы ла үҙебеҙгә бәйле 25.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Туған телдең, мәҙәниәттең яҙмышы һәр заманда ла кешенең, халыҡтың үҙенә бәйле. Был рухи...

Тотош уҡырға 1 096

Милли ҡаҙаныштарыбыҙ һағында

Милли ҡаҙаныштарыбыҙ һағында 25.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Өфөлә Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Гражданлыҡ йәмғиәтен үҫтереү һәм кеше хоҡуҡтары буйынса...

Тотош уҡырға 1 112

Етәкселәр уҡыусыларға рәхмәт белдерҙе

Етәкселәр уҡыусыларға рәхмәт белдерҙе 23.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Бөгөн Өфөлә химия буйынса Бөтә Рәсәй олимпиадаһының һуңғы, өсөнсө, этабы тамамланды. Дөйөм алғанда,...

Тотош уҡырға 1 086

"Әкиәт"тән – мажаралы әкиәттәр

"Әкиәт"тән – мажаралы әкиәттәр 23.03.2019 // Белем һәм тәрбиә

Сибайҙың “Әкиәт” балалар баҡсаһы хеҙмәткәрҙәре үҙ тәрбиәләнеүселәре, ата-әсәләр менән берлектә...

Тотош уҡырға 1 436